Özet

25/11/2024 tarihinde Adalet ve Kalkınma Partisince Türkiye Büyük Millet Meclisine Sunulan “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Daire Kanun Teklifi” (2/2717), Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonunda görüşülerek kabul edilmiştir. 

Sosyal güvenlik alanında önemli düzenlemeler içeren Teklif’in yeni yılın Ocak ayında yasalaşması beklenmektedir.

Bu yazıda, Teklif ile sosyal güvenlik alanında getirilen düzenlemelere yer verilecek ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında balthazard formülüne göre hesaplanarak edinilen vergi indirim belgesiyle birlikte yaş şartı olmaksızın SGK’dan tanınan emeklilik hakkının bundan böyle çalışma gücü kaybına göre yürütülmesine ilişkin süreç değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Emeklilik, engelli, çalışma gücü kaybı, balthazard formülü.

1. Giriş

Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonunda 175 sıra sayı ile görüşülerek kabul edilen Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Daire Kanun Teklifi toplam 8 farklı kanunda değişiklik yapmakta, yürürlük ve yürütme maddeleri dahil olmak üzere 28 maddeden oluşmaktadır. Teklifin Komisyonda görüşülmesi aşamasında, Teklif’ in 9, 23, 24 ve 24’üncü maddeleri değişikliğe uğramış, diğer maddeleri ise aynen kabul edilmiştir.

TBMM Genel Kurulunda yoğun şekilde devam eden bütçe görüşmeleri nedeniyle söz konusu teklif Genel Kurulda görüşülememiş olmakla birlikte 175 sıra sayı ile görüşülerek Komisyonda kabul edilen Teklifin; 7, 19 ve 20’nci maddeleri, 177 sıra sayı ile görüşülerek kabul edilen Devlet Memurları Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifine taşınmış ve anılan Teklif 25/12/2024 tarihinde kabul edilerek 7537 Kanun numarasıyla yasalaşmıştır.  

2. Yasalaşan Hükümler

7357 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un;

-25 inci maddesiyle 5510 sayılı Kanunun 17’nci maddesinde hastalık ve analık sigortasından verilecek ödeneklere esas günlük kazancın tespitinde esas alınan 12 aylık dönem ile 180 günden az primi ödemiş olanlar için getirilen üst sınıra ilişkin düzenlemenin AYM’ce iptal edilmesi nedeniyle anılan maddede iptal gerekçeleri doğrultusunda değişikliğe gidilerek yapılan düzenleme ile sigorta kolu ayrımı yapılmaksızın geçici iş göremezlik ödeneği hesabına esas olan günlük kazancın tespitinde 12 aylık dönemdeki kazançların dikkate alınması sağlanmış ve 180 günden az prim ödemiş olanlar için günlük kazanç yine alt sınır kazancın 2 katı ile sınırlandırılmıştır.

• 26’ncı maddesiyle 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 105 inci madde ile 5510 sayılı Kanunun 60/g bendi kapsamında zorunlu genel sağlık sigortalısı olanların 1/1/2015 öncesine ait genel sağlık sigortası prim borçlarının terkin edilmiştir.  
• 27’nci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 106’ncı madde ile götürü bedel kapsamına olan kamu üniversite hastanelerinin 31/12/2024 tarihine kadar verdikleri tedavi hizmetlerine ilişkin toplam tahakkuk tutarının götürü bedel sözleşme tutarından az olması nedeniyle oluşan ve üniversite hastanelerinin 2025 yılı alacaklarından mahsup edilmesi gereken farklar terkin edilmiştir.

3. Vergi İndirimi ile Emeklilik 

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında, engellilik oranı %40 ve üzeri olması nedeniyle vergi indiriminden yararlanan ve bu sayede de SGK’dan yaş şartı olmaksızın emeklilik hakkına sahip olunmasına ilişkin gerek 506 sayılı Kanun’da gerekse 5510 sayılı Kanun’da yer alan düzenlemeler kaldırılmış ve bunun yerine malullük sigortasında olduğu gibi çalışma gücü kaybına göre emeklilik hakkı ikame edilmiştir.

Vergi İndiriminden Yararlananların Emeklilik Şartları başlıklı makalemde;  

“Sosyal medya hesaplarında kendilerini sosyal güvenlik danışmanı olarak nitelendirenler tarafından, özellikle de sigortalılığı 8/9/1999 tarihinden sonra başlaması nedeniyle emeklilikte 58/60 yaşa tabi olanların, yaş şartı olmaksızın emekli olabilmelerini sağlamak amacıyla ilgililer meri mevzuat doğrultusunda vergi indirimine yönlendirilmekte ve tek sekel bulgusu ile %40 oranında engel durumu olmamasına rağmen, birden fazla hastalığı bulunanlar balthazard formülünün uygulanıyor olması nedeniyle her bir hastalıktan almış oldukları düşük oranlar bu hesaplama sonucunda kişileri % 40 oranına ulaştırmaktadır. Nasıl ki, 5510 sayılı Kanunun 28’inci maddesinin beşinci fıkrasında yer alan çalışma gücü kayıp oranının tespitinde en ağır sekel bulgu esas alınarak bu tespit yapılıyor ve birden fazla hastalığı olanlar için balthazard formülü kullanılmıyor ise sigortalılığı 2008 Ekim ayından önce başlayanlar için de yasal düzenleme yapılmalı ve söz konusu sürecin tamamı uzun yıllar emekli aylığı ödemekle yükümlü olacak SGK uhdesine bırakılmalıdır. Aksi takdirde yaşlılık aylığı bağlanması için 58/60 yaşa tabi olan milyonlarca sigortalı tarafından vergi indiriminden emeklilik hakkı zorlanacak ve sosyal güvenlik kurumunun sürdürülebilirliği tehlikeye girebilecektir.” şeklindeki tespitimden sonra, engellilerin emeklilik süreçlerinin tamamen SGK uhdesinde olacak şekilde yeniden düzenleniyor olması, SGK’ce engellilere tanınan emeklilik hakkında standart birliğine gidilmesi umut vericidir. Eğer ki böyle bir düzenleme yapılmasa idi özellikle 8/9/1999 tarihinden sonra sigortalılıklarının başlaması nedeniyle EYT kapsamına girmeyen milyonlarca sigortalının azımsanmayacak bir bölümü, kendilerinde birden fazla olan hastalık halleri nedeniyle vergi indirim belgesi alma yolunu seçerek emekli olmayı zorlayacaktı. Okuyucularımız; vergi indiriminden yararlananların emeklilik şartları, engellilik oranının tespiti, 2008/Ekim ayından sonra sigortalılığı başlayan engellerinin emeklilik şartlarının yer aldığı ve bu konuya ilişkin değerlendirmelerimin ayrıntılarına mezkûr makalemden ulaşabilir.

4. Teklifin Gerekçesi

Sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlananların emeklilik haklarının düzenlenmesine ilişkin 506 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun’da yapılması gereken değişikliklere Teklifin 1, 14, 16 ve 17’nci maddelerinde yer verilmiş ve Komisyon aşamasında da bu maddeler birlikte görüşülmek suretiyle kabul edilmiştir.

506 sayılı Kanun’un geçici 87’nci maddesini yürürlükten kaldıran Teklifin 1’inci maddesinin gerekçesi “2008 yılı Ekim ayı öncesi işçi statüsünde sigortalı olanlar 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında Gelir İdaresi Başkanlığınca tespit olunan vergi indirimine esas “engellilik derecelerine” göre yaş şartı olmaksızın 506 sayılı Kanun kapsamında emekli olabilmektenken, kamu görevlileri ve esnaflar ile 2008 yılı Ekim ayından sonra ilk kez işçi statüsünde sigortalı olanlar 5510 sayılı Kanuna göre SGK sağlık kurulları tarafından tespit edilecek “çalışma gücü kaybı oranlarına” göre emekli olmaktadır. Esasen, literatürde genellikle sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında kullanılan “engelli” kavramı, hayatında diğer bireylere göre zorluklar yaşamasına sebep olabilecek fiziksel ya da ruhsal kısıtı (eksikliği) olan kişiler olarak tanımlanmaktadır. Sigorta sistemindeki “çalışma gücü kaybı” kavramı ise, kişinin toplumsal hayata katılımına ilişkin fiziksel ya da ruhsal kısıtlamalar olmayıp, çalışma hayatına katılımına ilişkin fiziksel veya ruhsal eksiklikleri ifade etmektedir. 

Bu kapsamda, emeklilik haklarının sağlanmasında sigortacılık ilkelerinin dikkate alınması ve sigortalılar arasında norm ve standart birliği sağlanarak, 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın SGK tarafından yürütülmesi amaçlanmaktadır.” şeklindedir.

Gerekçede de belirtildiği üzere genellikle sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında kullanılan “engelli” kavramı ile sigorta sisteminde kullanılan “çalışma gücü kaybı” kavramı mevcut uygulamada birbiri yerine kullanılır hale gelmiş ve çalışma gücü kaybına nazaran daha kolay alınabilen engelli raporu (birden fazla hastalığa ilişkin oranların engellilik oranının tespitinde esas alınması nedeniyle) ile yaş şartı olmaksızın ve daha düşük prim gün sayısı ile birlikte 30-40 yıl boyunca emekli aylığı alınabilmekteydi. Çalışma gücü kayıp oranına göre emekli olunmasında norm ve standart birliğinin sağlanması diğer bir ifade ile aynı durumda olanlara aynı mevzuat hükümlerinin uygulanması amacıyla 506 sayılı Kanun’un geçici

87’nci maddesi yürürlükten kaldırılmış ve buna paralel olarak; 

• Çalışma gücü kaybı nedeniyle aylık bağlanmasına hak kazanacak olan sigortalıların 2008/Ekim ayından önceki sürelerine ilişkin aylıkların hesaplanmasında, aylık bağlama oranının %60’tan az olmaması amacıyla 5510 sayılı Kanunun geçici 2’nci maddesinde,
• Sigortalılığı 2008/Ekim ayından önce başlamış olanların bu düzenlemeden sonra çalışma gücü kayıp oranlarını tespit ettirmeleri halinde emeklilikte tabi olacakları şartları (prim ödeme gün sayısı ve sigortalılık süresi) belirlemek amacıyla 5510 sayılı Kanunun geçici 6’ncı maddesinde,  
• Engellilik raporu ile yaşlılık aylığı almakta olanların kazanılmış haklarının korunması ve bundan sonra yapılacak olan kontrol muayenelerine ilişkin işlemlerin SGK bünyesine alınması ve çalışma gücü kayıp oranlarının, aylık bağlanmasına esas rapor tarihindeki yürürlükte olan tıbbi mevzuatta dikkate alınarak değerlendirilmesi amacıyla 5510 sayılı Kanun’un geçici 10’uncu maddesinde düzenlemeye gidilmiştir.

5. Sosyal Güvenliğe İlişkin Teklifte Yer Alan Diğer Düzenlemeler

TBMM’de yasalaşma süreci devam eden ve her bir maddesi ayrı bir makalenin konusu oluşturacak olan Teklifin diğer maddeleri okuyucuları genel olarak bilgilendirmek amacıyla birer cümle ile aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır.               

• Teklifin 4’üncü maddesiyle 4734 sayılı Kanun’un

3’üncü maddesinde yapılan düzenleme ile yurt için-

den sağlanması mümkün olmayan beşerî tıbbi ürünlerin, Sağlık Bakanlığı onayı ile SGK tarafından yurt dışından temin edilerek genel sağlık sigortalılarına hızlı bir biçimde ulaştırılması amaçlanmaktadır.  

• Teklifin 6’ncı maddesiyle 5502 sayılı Kanun’un 35’inci maddesinin altıncı fıkrasında yapılan düzenlemeyle; fıkrada yer alan “ve diğer mevzuatla” ibaresinin Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi nedeniyle düzenlemeye gidilmektedir

Ayrıca SGK’ca işlenen kişisel verilerin, 506 sayılı Kanunun geçici 20’nci maddesi kapsamında halen sosyal güvenlik hizmeti vermeye devam eden banka sandıklarıyla paylaşılmasına imkân tanınmaktadır.  

• Teklifin 8’inci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 60’ncı maddesinin yedinci fıkrasında yapılan düzenleme ile ülkemizde öğrenim gören yabancı uyruklu öğrencilerin genel sağlık sigortalısı olabilmelerinin ilk kayıt tarihinden itibaren başlayan 3 aylık süre ile sınırlandırılması ve bunların bir daha genel sağlık sigortalısı olamaması nedeniyle yaşanılan mağduriyet giderilmekte ve her eğitim öğretim yılının başından itibaren 3 ay içinde müracaat edenlerin genel sağlık sigortalısı olabilmelerine imkan sağlanmaktadır. 

Ayrıca, Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararı ile veya Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından burslandırılan öğrencilerin diğer kamu kurumlarında olduğu gibi prim ödeme süreçleri ile bunlar için ödenecek prim tutarı düzenlenmektedir.

• Teklifin 9’uncu maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 63’üncü maddesinde yapılan düzenleme, yenilikçi tedavilere erken erişim sağlanmasını, sağlık hizmet kalitesinin iyileştirilmesini ve klinik araştırmalara dahil olan hastalar için araştırma sürecinde yapılan tanı ve tedavilerin finansmanını mümkün kılmaktadır.  

Bu düzenleme ile SGK’nın uzun vadede mali yükünün azalması, yerli ilaç, tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme sektöründe yeni ürünlerin geliştirilmesinin teşvik edilmesi ve daha fazla klinik araştırma yapılmasının desteklenmesi hedeflenmektedir.  

• Teklifin 10’uncu maddesiyle, 5510 sayılı Kanun’un 67’nci maddesinde, aynı Kanun Teklifinin 8’inci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 60’ıncı maddesinde yapılan düzenlemeye paralel bir değişiklik yapılmaktadır. Bu düzenleme ile bir eğitim yılına ilişkin primlerin tamamının ödenmesi için öngörülen bir aylık sürenin, tescil tarihinden itibaren başlatılması sağlanarak mevcut uyumsuzluk giderilmektedir.
• Teklifin 11’inci maddesiyle, 5510 sayılı Kanun’un 68’inci maddesinde yapılan düzenlemeyle, genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık hizmetlerinin amaç dışı ve gereksiz kullanımının azaltılması, hizmet kalitesinin artırılması ve sevk zincirinin daha işlevsel ve sağlıklı hale getirilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda, ayakta tedavilerde hekim ve diş hekimi muayenesi için alınan katılım payları yeniden düzenlenmekte ve muayene ile ilaç katılım paylarının her yıl yeniden değerleme oranına göre otomatik olarak artırılması öngörülmektedir.
• Teklifin 12’nci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 81’inci maddesinde yapılan düzenleme ile özel sektör işverenleri için 5 (beş) puanlık prim teşviki; hali hazırda 15 ayrı teşvik uygulaması bulunması, kamu harcamalarının gözden geçirilmesi ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması amacıyla 4 (dört) puana düşürülmektedir.                                            
• Teklifin 13’üncü maddesiyle, 5510 sayılı Kanun’un 88’inci maddesinde yapılan düzenleme ile burs verilen yabancı uyruklu öğrencilerin, avukatlık stajı yapanların ve 4769 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri Personeli Eğitim Merkezleri Kanunu kapsamında hizmet öncesi eğitime alınanların genel sağlık sigortası primlerinin ilgili Kurum tarafından ödenme sürelerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.
• Teklifin 15’inci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un geçici 4’üncü maddesinde yapılan düzenleme ile; harp okulu, polis akademisi öğrencileri ile astsubay ya da polis olarak naspedilmek üzere öğrenim/eğitim gören öğrencilere 5510 sayılı Kanun ile 5434 sayılı Kanun kapsamında ödenmekte olan yetim aylıklarının kesilmesindeki farklılıklar giderilmektedir.

Bu düzenleme ile söz konusu öğrencilere 5510 ve 5434 sayılı Kanun kapsamında ödenmekle olan yetim aylıklarının kesilmemesi konusunda norm ve standart birliği sağlanmaktadır.  

• Ayrıca, 5434 sayılı Kanun kapsamında, ikinci üniversite veya yüksek lisans programlarına devam eden öğrencilere, 5510 sayılı Kanun’a tabi olanlarda olduğu gibi, 25 yaşını dolduruncaya kadar ikinci lisans veya yüksek lisans eğitimi süresince yetim aylığı ödenmesi sağlanmaktadır.
• Teklifin 18’inci maddesiyle bu maddenin yürürlük tarihinden önceki süreler ile sınırlı olmak üzere, tarımsal faaliyette bulananlara ilişkin bildirim yükümlüğünü yerine getirmemiş olan ziraat odalarına uygulanan idari para cezalarının terkin edilmesine, bildirim yükümlüğünü 6 ay içinde yerine getirecek olan ziraat odalarına da idari para cezası uygulanmamasına yönelik 5510 sayılı Kanun’a geçici 105’inci madde eklenmektedir.
• Teklifin 21’inci maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 81’inci maddesinde özel sektör işverenleri için öngörülen ve yine bu teklif ile 5 puandan 4 puana düşürülen teşvik uygulamasının; imalat sektöründe faaliyet gösteren işyerleri için 31/12/2026 tarihine kadar 5 puan olarak devam edilmesine ve yararlanma süresini 31/12/2027 tarihine kadar uzatma konusunda

Kaynakça

Cumhurbaşkanına yetki verilmesine yönelik 5510 sayılı Kanun’a geçici 108’inci madde eklenmektedir.

6. Değerlendirme ve Sonuç

Sosyal güvenlik dinamik bir yapıya sahip olup, bu alanda gelişen ve ihtiyaç duyulan koşullara göre düzenleme yapılması kaçınılmazdır.

175 sıra numarasıyla TBMM’de görüşülmekte olan Teklif ile sosyal güvenlik alanında yasal olmakla birlikte suiistimale neden olduğu gibi sigortalılık statüsü ya da sigortalılık başlangıç tarihine göre aynı durumda olan kişiler için farklı uygulama yapılmasına sebep olan vergi indirim belgesine esas olan sakatlık derecelerine göre emeklilik hakkı yerine çalışma gücü kaybı getirilmekte ve tüm süreç SGK uhdesine alınmaktadır. Bu sayede, esasında mevcut hastalık oranlarına göre %40 oranını bulamamakla birlikte birden fazla hastalık oranları balthazard formülüne göre hesaplanmak suretiyle bu oranı yakalayarak emeklilik hakkı sona erecek ve bu süreç özel danışmanlık hizmeti verenlerin portföyünden doğal olarak çıkmış olacaktır. Bu teklifte olduğu gibi sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği için yapılması gereken pek çok düzenleme bulunduğu unutulmamalı ve üst politika belgelerine konu olan düzenlemeler gelecek Kanun Tekliflerine konu edilmelidir.