İşi Bırakma ve Vergi Mükellefiyetinin Sona Ermesi
Akif AKARCA / Dr. Mehmet ŞAFAK - 19 Ekim 2023Vergi Usul Kanunu’nun ilgili maddelerinde mükelleflerin vergisel yükümlülükleri arasında yer alan işe başlama, iş değişiklik ve işi bırakma durumlarını bildirmeleri gerektiği hükme bağlanmıştır.
Kanunun 161’inci maddesinde vergiye tabi olmayı gerektiren muamelelerin tamamen durdurulması ve sona ermesi işi bırakmayı ifade eder. İşlerin herhangi bir sebep yüzünden geçici bir süre durdurulması işi bırakma sayılmaz.153’üncü maddede yazılı mükelleflerden (işe başlamayı bildirmek zorunda olanlar) işi bırakanların keyfiyeti vergi dairesine bildirmeye mecbur oldukları 160’ıncı maddede belirtilmiştir.
İşe başlamayı ve işi bıraktığını bildirmeye mecbur olanlar
- Vergiye tabi ticaret ve sanat erbabı,
- Serbest meslek erbabı,
- Kurumlar vergisi mükellefleri,
- Kolektif ve adi şirket ortaklarıyla komandit şirketlerin komandite ortakları, işe başlama bildiriminde bulunmak durumundadır.
Gelirleri; ücret, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı, diğer kazanç ve iratlar veya bunların birkaçından ibaret olanlar yükümlülüğe giriş, değişiklik ve çıkışlarını bildirmek zorunda değildirler. Bunların mükellefiyete giriş işlemleri verdikleri ilk beyannameler üzerine yapılır.
Mükelleflerin işi bırakması neyi ifade eder?
Vergiye tabi olmayı gerektiren muamelelerin tamamen durdurulması ve sona ermesi işi bırakmayı ifade eder. İşlerin herhangi bir sebep yüzünden geçici bir süre için durdurulması işi bırakma sayılmaz. Bu halde mükellefiyetle ilgili ödevlerin yerine getirilmesi mecburiyeti devam eder. Bir mükellefin işi bırakmış sayılabilmesi için, işi ile ilgili tedarik işlemlerini durdurmasının yanı sıra, işletmede bulunan emtia stokları ile diğer döner ve sabit değerlerinin de elden çıkarılması veya bu varlıkların işletme sahiplerince işletmeden çekilmiş olması gerekir. Ölüm işi bırakma hükmündedir. Ölüm mükellefin mirası reddetmemiş mirasçıları tarafından vergi dairesine bildirilir.
Mirasçılardan herhangi birinin ölümü bildirmesi diğer mirasçıları bu ödevden kurtarır. Gerçek kişilerin mükellefiyet kayıtları;
Kendi isteğiyle işini terk ederek bu durumu vergi dairesine bildirmesi yanında ölümü, gaiplik kararı, Belli bir ticaret, sanat ve meslek icrasından sürekli mahrumiyeti gibi hallerde de mükellefiyet sona ermektedir.
Ticaret Şirketlerinin Mükellefiyetlerinin Sona Ermesi
Ticaret şirketleri açısından mükellefiyetin sona erdirilmesi tasfiye veya iflas hallerinde mümkündür. Fesih, tasfiye ve iflas hallerinde yükümlülük, vergiye ilişkin olay ve işlemlerin tamamen sona erdirilmesine kadar devam eder. Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen işlemler yerine getirilmeden ve tasfiye veya iflasın sona erdiği tescil ve ilan edilmeden tasfiyenin sona erdiğinin kabul edilmesi ve şirketin tüzel kişiliğinin ortadan kaldırılması mümkün değildir.
Kurumlar vergisinde, mükellefiyetin kalkması için tasfiyenin sonuçlanması-vergiye tabi muamelelerin tümüyle sona ermiş olması gerekir.
Kollektif ve adi komandit şirketlerde de aynı esas geçerlidir. Mevcutlar tümüyle elden çıkarılıp tasfiye tamamlanmadıkça şirket ortaklarının mükellefiyeti sona erdirilemez.
Mükellefiyet Kaydı İdarece Hangi Hallerde Terkin (Silinir) Edilir?
Mükelleflerin bildirimi söz konusu olmasa dahi idare bazı durumların gerçekleşmesi halinde mükellefiyet kaydını re’sen silmekte, kaldırmaktadır. Mükellefiyet kaydı aşağıda belirtilen hallerde idarece silinir.
- İşi bırakma bildiriminde bulunmayan bir mükellefin işi bıraktığının tespit edilmesi veya yapılan araştırma ve yoklamalar sonucunda bilinen adreslerinde bulunamaması ve başka bir adreste faaliyetine devam ettiğine dair bilgi edinilememesi.
- Başkaca bir ticari, zirai ve mesleki faaliyeti olmadığı halde münhasıran sahte belge düzenlemek amacıyla mükellefiyet tesis ettirdiğinin vergi incelemesine yetkili olanlarca düzenlenen rapor ile tespit edilmesi ve mükellefiyet kaydının devamına gerek görülmediğinin raporda belirtilmesi.
- Mükellefiyet süresi, aktif ve öz sermaye büyüklüğü, ödenen vergi tutarı, çalışan sayısı, vergisel yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediği gibi hususlar dikkate alınarak mükelleflerin vergisel uyum seviyelerine yönelik olarak Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yapılan analiz ve değerlendirme çalışmaları neticesinde sahte belge düzenleme riskinin yüksek olduğu tespit edilen mükellefler nezdinde yapılacak yoklamayı müteakip, belirlenen esaslar çerçevesinde vergi dairesinin mükellefin sahte belge düzenleme riskinin yüksek olduğuna ilişkin görüşü ve ilgisine göre vergi dairesi başkanı veya defterdarın onayının bulunması.
- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun geçici 7’nci maddesi kapsamında anonim ve limited şirketler ile kooperatiflerin ticaret sicil kaydının silinmesi.
Sahte belge düzenleyen mükelleflerden kayıtları vergi dairesince terkin edilenlerin (silinenlerin) daha sonra işe başlama bildiriminde bulunmaları mümkündür. Ancak, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 153/A maddesinin birinci fıkrası kapsamında olanların mükellefiyet kayıtlarının, söz konusu maddedeki şartlar sağlanmadan açılması mümkün değildir.
Dar Mükellefiyette İşi Bırakma
Dar mükellefiyet esasına göre vergiye tabi olanların da, Türkiye’yi terk etmeden önce, vergiye tabi muamelelerini tamamen sona erdirdikten sonra işi bıraktıklarını bildirmeleri gerekir. Türkiye’deki işletmeye dahil sabit ve döner değerlerden yurt dışına götürülenlerin, işletmeden çekilen değerler olarak değerlemeye tabi tutulması ve doğan verginin ödenmiş olması gereği unutulmamalıdır.
İşi Bırakma Bildirimleri Hangi Sürede ve Nasıl Yapılır?
İşi bırakma ve değişiklik bildirimleri, bildirilecek olayın vukuu tarihinden itibaren bir ay içerisinde, Vergi dairesine bizzat giderek, Posta ile göndererek, Vergi dairesine gitmeden İnteraktif Vergi Dairesi (https://ivd.gib.gov.tr) aracılığı ile sistem üzerinden, yazılı olarak yapılır.
Bildirimlerin Yapılmaması Halinde Uygulanacak Ceza
İşe başlamanın zamanında bildirilmemesi halinde 1 inci derece usulsüzlük cezası; vergi kanunlarında yazılı diğer bildirmelerin (değişiklik ve işi bırakma) zamanında yapılmamış olması halinde ise ikinci derece usulsüzlük cezası uygulanır.
İşi Bırakan Mükelleflerin Diğer Ödevleri
- Mükellefler işi bıraktıklarında, kullanılmamış belgeler ile en son kullanılan ciltleri, işi bırakma bildiriminde bulunacakları süre içinde bağlı bulundukları vergi dairesine ibraz ederek kullanılmamış belgeleri iptal ettirmesi gerekir.
- Basit usule tabi mükellefler işi bıraktıklarında kullanmadıkları belgelerin iptal işlemleri, belgeleri veren oda veya birliklerce yapılmaktadır.
- İşi bırakma nedeniyle eski nesil ödeme kaydedici cihazlar için yapılacak hurdaya ayırma işlemleri ile geçici kullanım dışı bırakma işlemlerinin, işi bırakma tarihinden itibaren 30 gün içerisinde gerçekleştirilmesi gerekir.
- Eski nesil ödeme kaydedici cihazlara ait levha vergi dairesine iade edilmedir.
- Mükellefler işi bırakma, ÖKC kullanım mecburiyeti dışında kalma, yeni bir Yeni Nesil ÖKC alma ve benzeri nedenlerle sahibi oldukları cihazlarını hurdaya ayırmaları halinde, Yeni Nesil ÖKC’lerin hurdaya ayrılma işlemleri cihazın üreticisi olan ÖKC firmasına ait yetkili servisler tarafından yapılır.
- Gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar arızi kazanç olarak gelir vergisine tabidir. Zarar yazılan değersiz alacaklarla, karşılık ayrılan şüpheli alacakların tahsili de böyledir. Bu kazançlara ilişkin olarak herhangi bir istisna uygulaması öngörülmediğinden, söz konusu kazancın tamamının, tahsil edildiği yılın kazancı olarak bu döneme ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekir.
Yazar: Akif Akarca & Dr. Mehmet Şafak
Kaynak: https://www.ekonomim.com/
