• Vergi     • Ticaret ve Finans    

213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun ¹ (VUK) 3'üncü maddesi hükmüne göre; VUK'ta yer alan vergi kanunu ifadeleri VUK'a tabi vergi, resim ve harç kanunlarını ifade eder. Vergi kanunlarını uygulamadan önce kanunda ne anlatılmak istendiği yorumlanmalıdır. Kanun yorumlanırken kesin bir yargıya ulaşılamadığı zaman, kanunun gerekçeleri devreye girer. Kanun koyucunun gerekçelerdeki ifadeleri kanunu yorumlamamıza yardımcı olur. Ayrıca hükmün kanunun hangi bölümünde olduğuna da bakılması gerekir. En son olarak ta yorumlanacak kanun maddesinin kendisiyle ilişkili diğer maddelerle olan bağlantısı, kanun hükmünü yorumlarken göz önünde bulundurmamız gereken bir husustur ². Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından internet üzerinde oluşturulmuş olan "Gibmevzuat" sistemi de tetkik edildiğinde, bir kanun maddesi seçildiğinde bağlantılı olan diğer kanun maddeleri sekmesi de yer alır. Bu sekmeye tıklandığında diğer maddelerle olan bağlantılar da görünür.

3.1. Gelir Vergisi Yönünden Vergilendirme

Gerçek kişilerin elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesi; 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu³ (GVK) hükümleri ve mezkûr kanunun uygulamasına yönelik çıkarılan tebliğler, sirküler, Cumhurbaşkanı Kararı, yönetmelik, Gelir İdaresi Başkanlığı muktezaları vs. diğer ilgili mevzuat çerçevesinde yapılmaktadır.  Türev ürünlerin vergilendirilme usulüne ilişkin Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayımlanan 282 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği⁴ konuya ışık tutmaktadır. Mezkûr yasal düzenlemeler ışığında türev ürünlerin Gelir Vergisi açısından vergilendirilmesi Türk Vergi Mevzuatı açısından irdelenecektir.

3.1.1. Ticari Faaliyet Dışında Gelirin Elde Edilmesi

Mükellefler elde ettikleri gelirleri ticari işletme dâhilinde ettikleri zaman kazançları ticari kazanç usullerine göre tespit edilir. Aksi durumda GVK'nın diğer gelir unsurları itibariyle kazancın hangi gelir unsuru kapsamına girdiği ya da hiçbir gelir unsuruna girmediği yönünden değerlendirme yapılarak kazancın gelir vergisi karşısındaki konumu belirlenmelidir.

Forward sözleşmesinden faydalanıldığı zaman, sözleşmede belirlenmiş olan varlığın pazar fiyatına göre ortaya çıkan değeri ile sözleşme fiyatına göre ortaya çıkan değeri arasındaki olumlu fark (kazanç) üzerinden forward sözleşmesinin sona ermesi ile birlikte banka veya aracı kurumlarca stopaj kesilecektir. Forward sözleşmelerinden edinilen kazançlar üzerinden banka veya aracı kurumlar tarafından GVK'nin geçici 67/1'inci maddesi hükmü gereği %10 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılacaktır. Sözleşme sonunda kar çıkmaması halinde zaten banka ya da aracı kurumlar tarafından yapılacak tevkifat olmayacaktır. İşlemin zararla sonuçlanması halinde, oluşan zararın geçici 67/11'inci maddesine istinaden ihtiyari beyanname vermek yoluyla takvim yılı itibariyle aynı çeşit işlemler sonucu ortaya çıkan karlardan mahsubuna olanak tanınmıştır ⁵.

3.1.2. Tam ve Dar Mükellefler Gerçek Kişilerin Ticari Faaliyet Kapsamında Gelir Elde Etmesi

Ticari işletme dâhilinde GVK'nın geçici 67'nci maddesi kapsamında türev sözleşmelerden elde edinilen gelirler ticari kazancın tespitinde dikkate alınır. Kaynakta kesilen vergiler hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir. Mahsup edilemeyen bir tutar kalması halinde 252 Seri No'lu GVK GT çerçevesinde mükellefe iade edilir ⁶.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden elde edinilen gelirlerde; uzun ve kısa pozisyon sahipleri için gelir vergisi açısından vergilendirme aynı şekilde yapılır. Pozisyon sahibinin pozisyonunda kaldığı sürece borsa rayicine göre yapılacak değerlemelerde güncelleştirme işlemi sonucu doğan kar ya da zararlar ticari kazanca dâhil edilecektir. Ancak Takasbank'a teslim edilen nakit teminatların faizi %15 oranında tevkifata tabi olacak ve elde edilen faiz brüt haliyle ticari kazanca dâhil edilecektir. Kaynakta kesilen vergiler hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir. VİOP'ta yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden elde edilen gelirler; pay senedi ve pay senedi endekslerine bağlı olmak suretiyle yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri işlemlerinden olan gelirler üzerinden %0 oranında, bunlar dışındaki diğer türev sözleşmelerden edinilen gelirler üzerinden ise %10 oranında stopaj yapılacaktır. Ayrıca VİOP sözleşmelerinde pozisyona geçildiğinde tahsil edilen opsiyon primi de stopaja tabi olacaktır. Aynı takvim yılı içinde zarar doğması halinde GVK'nin Geçici 67/1'inci maddesi gereği aynı özellikteki sözleşmelerden kaynaklanan gelirlerden mahsup edilebilecektir. Elde edilen kazançlar ticari kazanca eklenecek, zararlar ise ticari kazancı azaltıcı bir unsur olarak dikkate alınacaktır. Kaynakta kesilen vergiler hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir. Opsiyon sözleşmelerinde ödenen opsiyon primleri gider, tahsil edilen opsiyon primleri de gelir yazılır ⁷.

3.2. Kurumlar Vergisi Yönünden Vergilendirme

1 Seri No'lu KVK GT'ye göre; forward işlemleri esas itibariyle bir taahhüt niteliğinde olup gelir veya gider tahakkuku sözleşmenin sonlandırılması ile mümkün olabilecektir. Vade zamanına kadar yapılacak reeskont işlemlerinden doğacak kar ya da zararlar kurum kazancı tespitinde dikkate alınmamalıdır. Sözleşmeden doğacak kar ya da zarar vade zamanında kurum kazancı tespitinde dikkate alınmalıdır ⁸.

Yapılan ticari faaliyet nedeniyle kur farkından doğacak riskleri azaltmak üzere yurt dışında mukim bir banka ile yapılacak forward döviz alım sözleşmesinin fiziki teslimat olmaksızın sadece fark rakamının karşı tarafa ödenmesi sonucunu doğuran nakdi uzlaşı öngörülmüşse, işlemden doğacak kar ya da zarar sözleşmenin vade zamanında, eğer ki sözleşme vadeden önce bozulmak suretiyle sonuçlandırılırsa bozulma zamanında yasal kayıtlara intikal ettirilmeli ve kurum kazancında kar ya da zarar olarak gösterilmelidir.

Ayrıca vergi mevzuatımızda forward sözleşmelerinin tam mükellefler ile yurt dışında mukim bankalar arasında düzenlenmesini yasaklayıcı bir düzenleme bulunmamaktadır ⁹.

Ülkemizde iş yeri ya da daimi temsilcisi olmadan forward sözleşmelerden gelir elde eden dar mükellef kurumların bu kazancı GVK'nın 37'nci maddesinde yer alan ticari kazanç kapsamında olup, mezkûr kazanç KVK'nın 30'uncu maddesi hükmü kapsamında stopaja tabi değildir. Söz konusu gelir ülkemizde olan iş yeri ya da daimi temsilci vasıtasıyla edinilmediği için KVK'nın 3'üncü maddesinin 3'üncü fıkrasının "a" alt bendi kapsamında ticari kazanç sayılmak suretiyle vergilendirilmesi mümkün değildir. Ancak söz konusu gelirler GVK'nin Geçici 67/1'inci maddesi hükmü gereği stopaja tabi olacaktır. Söz konusu stopaj bu gelirler için nihai vergi olacak ve beyana konu edilmeyecektir ¹⁰.

3.3. KDV Yönünden Vergilendirme

Forward sözleşmeler; fiziki teslimatla ya da nakdi uzlaşma ile sonlandırılmaktadır. Bu 2 (iki) sonlandırma şekline göre KDVK açısından değerlendirme yapılması gereklidir.

Forward sözleşmelerinin nakdi uzlaşma ile sonlandırılması durumunda; taraflar sözleşmeden dönmekte, diğer bir ifade ile sözleşmeden kaynaklanan fiziki teslimi ve bedelin ödenmesini talep yetkilerini kullanmaktan vazgeçmektedirler ¹¹.   Bu durumda yapılan ödeme futures sözleşmelerinde nakdi uzlaşma ile sonuçlanma durumundaki ödemeyle benzerdir. Yapılan döviz forward sözleşmesinin fiziki teslimatla sonuçlanmadığı durum ile ilgili istenen bir özelgede; söz konusu işlem finans hizmeti olarak değerlendirilmiş ve sözleşmenin sonlandırıldığı tarihteki kur ile sözleşmede belirlenmiş olan kur arasında lehine fark ortaya çıkan firmanın KDV hesaplaması gerektiği belirtilmiştir ¹².

Ayrıca, forward sözleşmeler tezgah üstü piyasalarda işlem gördüğünden bu sözleşmelerin içeriği ne olursa olsun satılması halinde KDVK'nin 1'inci maddesi gereği KDV hesaplanması gerekmektedir ¹³.

Fiziki teslim içeren forward sözleşmelerinde; hizmetin ifası değil bir malın teslim ve mülkiyetinin devri söz konusudur ¹⁴. KDV yönünden forward sözleşmelerinde vergiyi doğuran olay forward sözleşmesinin yapılması ile değil, KDVK'nin 10'uncu maddesinde de hükme bağlandığı üzere, vade tarihinde malın teslimi veya teslimden önce fatura vb. düzenlenmesi ya da nakliyeye başlanması gibi koşulların ortaya çıkması ile gerçekleşmektedir ¹⁵. Forward işlemlerinde verginin yükümlüsü ise sözleşme konusu finansal değeri teslim eden taraftır ¹⁶. Forward sözleşmelere konu olan hisse senedi, döviz, emtia ya da tahvil gibi kıymetlerin genelde vade sonunda teslimi ile sözleşmeler sonuçlandırılır.  

Organize bir piyasada işlem görmeyen forward sözleşmelerinde Takasbank gibi garantör bir kurum yoktur. Sözleşme fiziki teslimatla sonlandığı zaman taraflar aracı olmadan diğer tarafa sözleşmeye konu varlığı teslim ederler. Devamlı surette yapılan ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan faaliyet ile ilgili forward sözleşmelerinin fiziki teslimatla sonuçlanması halinde işlem KDV'ye tabi tutulmalıdır ¹⁷.

Ancak KDVK'nin 17'nci maddesinin 4'üncü fıkrasının "g" bendi hükmü gereği, mezkûr madde de sayılan değerlerin forward sözleşmelerine bağlı olarak teslimleri de KDV'den istisna tutulmuştur. Bu nedenle mezkûr maddede yer alan kıymetler dışındaki varlıkların forward sözleşmelerine bağlı olarak teslimlerinde KDV hesaplanacaktır ¹⁸. Arızi bir şekilde yapılan faaliyet sonucu forward sözleşmesinin fiziki teslimatla sonuçlanması durumunda gelir KDV'ye tabi olmayacaktır.

3.4. Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerine İlişkin İşlemlerde BSMV

Banka, banker ve sigorta şirketleri tarafından türev sözleşmelerin tanzimi ve ticareti dolayısıyla lehe kalan paralar, sözleşmelerin tanzim edilme gayesinin hiçbir önemi olmadan GİVK'nin 28'inci maddesi uyarınca BSMV'ye tabi olacaktır.

6009 ¹⁹ sayılı Kanunun 2'nci maddesi ile GİVK'nin 29'uncu maddesinin "p" bendinde yapılan değişiklikle ülkemizde kurulu olan borsalarda yapılacak vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin işlemlere ilişkin lehe kalan paralar BSMV'den istisna kılınmıştır. Ancak daha sonra 7061 ²⁰ sayılı Kanunun 11'inci maddesi ile GİVK'nin 29'uncu maddesinin "p" bendinde yer alan "Türkiye'de kurulu borsalarda gerçekleştirilen" ifadesi kanun metninden kaldırılmak suretiyle, işlemin yapıldığı yere bakılmaksızın vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri sonucu lehe kalan paraların tamamı BSMV'den istisna edilmiştir. İster borsada, ister borsa dışında, ister döviz cinsinden, ister faiz, ister birtakım emtia, borsaya endeksli türev işlemler olsun bunların hepsi için BSMV istisnası getirilmiştir ²¹.

Bir arbitraj işleminden bahsedebilmek için aynı ürünün düşük fiyatlı bir piyasadan alınıp yüksek fiyatlı bir piyasada satılarak risksiz bir şekilde kar elde edilmesi ve işlem sonucunda ürünü satan tarafın (arbitrajcının) o ürüne ilişkin tüm yükümlülüklerinin sona ermesi gerekmektedir ²². Yaptığımız arbitraj tanımında da görüleceği üzere; türev sözleşmelerden elde edilen gelirin arbitraj kapsamında düşünülmesi doğru değildir. Çünkü vadesi, niteliği, düzenleyeni, tutarı vs. unsurları aynı olan bir türev sözleşmenin düşük fiyattan bir piyasadan alınıp, yüksek fiyattan başka bir piyasada satılması arbitraj sayılacağından lehe kalan para üzerinden BSMV hesaplanması gerekmektedir. Ancak bu arbitraj işlemi de GİVK'nin 29'uncu maddesinin 1'inci fıkrasının "p" alt bendi hükmü gereği BSMV'den istisna olacaktır.

Yukarıda yapılan açıklamalar ve değerlendirmeler ışığında; mezkûr Kanun hükmü uyarınca 01.01.2018 tarihinden itibaren (bu tarih dâhil) yalnızca Türkiye'de kurulu borsalarda gerçekleştirilen türev işlemler değil, işlemin yapıldığı yere (yurtiçi, yurt dışı borsalar ve tezgah üstü piyasalar dâhil) ve işlemin fiziki veya nakdi uzlaşı ile sonlandırılmasına bakılmaksızın BSMV mükellefleri tarafından gerçekleştirilecek türev işlemler dolayısıyla lehe kalan paralar BSMV'ye tabi tutulmayacaktır ²³. Ancak yalnızca türev sözleşme işlemleri nedeniyle lehe kalan paralar BSMV'den istisna olacak, mezkûr sözleşmeler nedeniyle Takasbank'a yatırılmış olan parasal teminatların değerlendirilmesi sonucu elde edilen faizler ²⁴ ve türev sözleşmelerin alım satımına aracılık işlemleri dolayısıyla lehe alınan paralar üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanması gerekmektedir ²⁵. Ancak Bankaların Takasbank'ta bulundurmak zorunda oldukları teminatların nemalandırılması sonucu lehe kalan paralar üzerinden ise %1 oranında BSMV hesaplanmalıdır ²⁶.

Opsiyon sözleşmelerinde tahsil edilen opsiyon primi; hakkı satan tarafça bir hak devri niteliğinde olduğundan, BSMV mükellefleri tarafından tahsil edilen opsiyon primleri üzerinden BSMV hesaplanması gerekmektedir. Ancak işlem nerde yapılırsa yapılsın BSMV mükellefleri tarafından opsiyon sözleşmelerinden tahsil edilen opsiyon primi de mezkûr Kanun hükmü uyarınca istisna kapsamına girmektedir ²⁷.

3.5. Türev Ürünlerin Damga Vergi Kanunu Uyarınca Vergilendirilmesi

DVK'ne ekli (2) sayılı tabloda yazılı kâğıtlar mezkûr Kanunun 9'uncu maddesi hükmü gereği Damga Vergisinden müstesnadır. DVK'ne ekli (2) sayılı tablonun "IV-Ticari ve medeni işlerle ilgili kâğıtlar" başlıklı bölümünün (19) numaralı fıkrası hükmü gereği de, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında bankaların ya da aracı kurumların (Yurt dışında kurulu banka veya aracı kurumlar dahil ²⁸) bizzat taraf olduğu ya da bunların aracılığıyla gerçekleştirilen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile bu sözleşmeler için tanzim edilen diğer kâğıtlar Damga Vergisinden istisna olacaktır.

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında tezgâh üstü piyasalarda müşterileri ile karşılıklı türev araç düzenleme ve işlem yapma yetkisi , bankaların yanı sıra aracı kurumlara da verildiğinden 6728 sayılı Kanunun ²⁹ 29'uncu maddesinin "c" fıkrasının 3'üncü alt bendiyle birlikte, 09.08.2016 tarihiden itibaren aracı kurumlar da istisna kapsamına alınmıştır ³⁰. Mezkûr istisna hükmünde de görüldüğü üzere, "vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri" ifadesi ile tüm türev araç sözleşmeleri kastedilerek türev araç sözleşmelerinin tamamı damga vergisinden istisna edilmiştir ³¹. Bankaların ya da aracı kurumların taraf olmadığı ya da bunlar aracılığıyla yapılmayan sözleşmeler genel hükümler çerçevesinde damga vergisine tabi tutulacaktır ³².

3.6. Uygulama Örneği

Bay (A)' nın, 20/01/2018 tarihinde (X) Bankasıyla yaptığı 3 ay vadeli forward USD alım sözleşmesine ilişkin veriler aşağıdaki gibidir:

Sözleşme tutarı                        : 1.000.000 USD

Vade                                        : 3 Ay

İşlem anındaki spot kur          : 3,70

Forward kur                             : 3,50

Vadede spot kur                     : 3,40

3.6.1. Gelir Vergisi Yönünden Konunun Değerlendirilmesi

Bu veriler doğrultusunda Bay (A), üç ayın sonunda 3,50'lik kur üzerinden 1.000.000 USD karşılığında 3.500.000 TL ödeyecektir. Vade tarihindeki spot kur forward kurdan düşük olduğundan bu işlem zararla sonuçlanacak olup, tevkifat yapılması söz konusu değildir. GVK'nın Geçici 67/11. maddesi uyarınca aynı tür menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracından elde edilen kazanç veya zararlar mahsup edilebileceğinden Bay (A), oluşan zararını, takvim yılı aşılmamak kaydıyla izleyen dönemlerde oluşan aynı türden kazançlarından mahsup edebilecektir. Ancak bu kapsamda ortaya çıkan zararlar vergiye tabi diğer kazançlardan indirilemez.

Vadedeki spot kurun 3,40 değil 3,80 olması durumunda ise Bay (A)' nın bu işlemi karla sonuçlanacak ve tevkifat matrahı aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

Tevkifat Matrahı= Sözleşmeye baz alınan kıymetin piyasa fiyatına göre oluşan değeri (Vadedeki spot kur) - Sözleşmeye baz alınan kıymetin işlem fiyatına göre oluşan değeri (Forward kur)

Tevkifat Matrahı = 1.000.000 USD *(3,80-3,50) = 300.000 TL

Banka tarafından GVK'nın Geçici 67/1. maddesi hükmü gereği; Bay (A)'nın elde etmiş olduğu 300.000 TL kazanç üzerinden %10 oranında (300.000*%10=) 30.000,00-TL tutarında tevkifat yapılacaktır. Yapılan bu tevkifat tutarı takvim yılının üçer aylık dönemleri itibarıyla Banka tarafından muhtasar beyanname (GVK'nın Geçici 67. Maddesine Göre Yapılan Tevkifatlar İçin) ile tevkifat dönemini izleyen ayın yirmiüçüncü günü akşamına kadar bağlı olduğu vergi dairesine beyan edilecek ve yirmialtıncı günü akşamına kadar ödenecektir.

3.6.1.1. İşlemin Arizi Olarak ve Ticari Faaliyet Kapsamı Dışında Olması Halinde Beyan

GVK'nın Geçici 67/1. maddesinde, bankalarca vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden elde edilen gelirlerden %10 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılacağı, mezkûr maddenin 7. fıkrasında da bu gelirler için gerçek kişilerce yıllık beyanname verilmeyeceği, diğer gelirler için beyanname verilse bile bu beyannameye dahil edilmeyeceği açıklanmıştır. Banka tarafından GVK'nın Geçici 67/1. maddesi hükmü gereği; Bay (A)'nın elde etmiş olduğu 300.000-TL kazanç üzerinden %10 oranında (300.000 * %10=) 30.000-TL tutarında gelir vergisi tevkifatı yapılacaktır ³³. Bu gelir ayrıca GVK'nın geçici 67/7. maddesi uyarınca Bay (A) tarafından yıllık beyannameye dâhil edilmeyecektir. Ancak GVK'nın Geçici 67/11. Maddesi hüküm uyarınca, Bay (A) diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından doğan kazançlar için takvim yılı itibariyle isteğe bağlı olarak yıllık beyanname (ihtiyari beyanname) verilebilecektir. Bay (A)'nın dar mükellef bir gerçek kişi olması halinde de aynı açıklamalar geçerli olacaktır.

3.6.1.2. İşlemin Ticari Faaliyet Kapsamında Olması Halinde Beyan

Vadedeki spot kurun 3,40-TL olması durumunda, vadede [(3,5-3,4=) *1.000.000$=] 100.000-TL ticari işletme için zarar olacaktır. Oluşan bu zarar GVK'nın 40/1. Maddesi hükmü gereği ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapıldığından ticari kazançtan indirilebilecektir ³⁴.

GVK'nın Geçici 67. maddesi kapsamında tevkifata tabi tutulan gelirler ticari faaliyet kapsamında elde edildiği için bu gelir ticari kazancın tespitinde dikkate alınacaktır. Tevkif suretiyle ödenmiş olan 30.000-TL vergi, genel hükümler çerçevesinde ticari kazançla ilgili olarak verilen beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir. Mahsup sonrası arta kalan bir tutarın bulunması halinde bu tutar genel hükümler çerçevesinde mükellefe red ve iade edilecektir. Bay (A)'nın 2018 takvim yılında elde ettiği ticari kazancı (Gerçek usulde elde edilen) GVK'nın 85 ve 92. maddeleri hükümleri gereği 01.03.2019 tarihinden 25.03.2019 tarihi akşamına kadar tam mükellefiyette vergiyi tarha yetkili vergi dairesine, dar mükellefiyette Türkiye'de vergi muhatabı mevcutsa onun Türkiye'de oturduğu yerin, Türkiye'de vergi muhatabı yoksa işyerinin, işyeri birden fazla ise bu işyerlerinden herhangi birisinin bulunduğu yer vergi dairesine verilir veya taahhütlü olarak posta ile gönderilir. GVK'nın 117. maddesi hükmü gereği de beyanname üzerinde tahakkuk eden tutar Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenecektir.

3.6.2. Kurumlar Vergisi Yönünden Konunun Değerlendirilmesi

3.6.2.1. İşlemin Taraflarından Bay (A)'nın Tam Mükellef Sermaye Şirketi Olması Durumu

Söz konusu işlemde Bay (A)'nın yerine işlemi yapanın ABC A.Ş. unvanında tam mükellef bir kurum olması halinde sözleşmeden elde edilen kazancın vergilendirilme şekli değişecektir.

ABC A.Ş., üç ayın sonunda 3,50'lik kur üzerinden 1.000.000 USD karşılığında 3.500.000 TL ödeyecektir. Vade tarihindeki spot kur forward kurdan düşük olduğundan bu işlem zararla sonuçlanacaktır. Oluşan bu zarar GVK m. 40/1. ve KVK m. 6/2 gereği ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapıldığından ticari kazançtan indirilebilecektir.

Vadedeki spot kurun 3,40 değil 3,80 olması durumunda ise ABC A.Ş.'nin bu işlemi [1.000.000 USD *(3,80-3,50)=] 300.000 TL karla sonuçlanacaktır. Ancak GVK'nın Geçici 67. maddesi hükmü ve ilgili tebliğler uyarınca tam mükellef sermaye şirketlerinin tezgah üstü piyasalarda yaptığı forward sözleşmelerinden elde ettiği kazançlar stopaja tabi değildir. 300.000 TL ABC A.Ş.'nin kurum kazancına dahil edilecektir. ABC A.Ş.'nin 2018 takvim yılında elde ettiği kurum kazancını KVK'nın 14. maddesi hükümleri gereği 01.04.2019 tarihinden 25.04.2019 tarihi akşamına kadar (ABC A.Ş.'nin hesap dönemi takvim yılıdır.) mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine verilir. KVK'nın 21. maddesi hükmü gereği de beyanname üzerinde tahakkuk eden tutar beyannamenin verildiği ayın sonuna kadar ödenir. ABC A.Ş.'nin dar mükellef bir sermaye şirketi olması halinde de vergilendirme aynı şekilde olacaktır.  

3.6.2.2. İşlemin Taraflarından Bay (A)'nın Sermaye Şirketi Dışında Dar Mükellef Diğer Bir Kurum Olması Durumu (İşyeri ya da Daimi Temsilcisi Olmadan Kazancın Elde Edilmesi)

Bay (A)'nın yerine işlemi yapanın ABC unvanında dar mükellef diğer bir kurum olması halinde sözleşmeden elde edilen kazancın vergilendirilme şekli değişecektir. ABC, üç ayın sonunda 3,50'lik kur üzerinden 1.000.000 USD karşılığında 3.500.000 TL ödeyecektir. Vade tarihindeki spot kur forward kurdan düşük olduğundan bu işlem zararla sonuçlanacaktır. Bu durumda verilecek herhangi bir beyanname bulunmamaktadır. GVK'nın geçici 67/11. maddesi hükmünde yer alan ihtiyari beyanname verme imkânından Kurumlar Vergisi Mükellefleri yararlanamazlar.

Vadedeki spot kurun 3,40 değil 3,80 olması durumunda ABC firması'nın elde edeceği 300.000-TL kazanç üzerinden GVK'nın Geçici 67/1. maddesi hükmü gereği %10 oranında (300.000 * %10=) 30.000-TL tutarında stopaj yapılacaktır. KVK geçici 1. maddesinin 3. fıkrası hükmü gereği ABC GVK'nın geçici 67. maddesi kapsamında kesinti yapılmış bu kazancı için yıllık veya özel beyanname vermeyecektir. Stopaj nihai vergi olacaktır.

3.6.3. KDV Yönünden Konunun Değerlendirilmesi

Bay (A) döviz forward sözleşmesini ticari faaliyeti dışında ve arizi olarak yapmış olması durumunda söz konusu işlem KDVK'nın 1. maddesi gereği KDV'nin konusuna dahi girmez.

Ancak Bay (A) döviz forward sözleşmesini ticari faaliyeti kapsamında yapması halinde KDVK'nın 1. maddesi gereği söz konusu işlem KDV'nin konusuna girer. Vadede spot kurun 3,40-TL olması halinde Bay (A) zaten zararda olduğundan KDV hesaplanacak bir matrah olmamaktadır. Vadede spot kurun 3,80-TL olması halinde ise işletme lehine 300.000-TL kazanç olmaktadır. Bu tutar da KDV matrahını oluşturacaktır. Ancak, KDVK m. 17/4.g. hükmü gereği, dövize dayalı olarak düzenlenmiş olan forward sözleşmelerine bağlı döviz teslimleri katma değer vergisinden istisna olduğundan 300.000-TL tutar üzerinden KDV hesaplanmayacaktır.

3.6.4. BSMV Yönünden Konunun Değerlendirilmesi

Vadede spot kurun 3,40-TL olması halinde (X) Bankası lehine [(3,5-3,4=) *1.000.000$=] 100.000-TL kazanç olmaktadır. GİVK'nın 28. maddesi hükümlerine göre; bankaların 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu'na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi olduğundan söz konusu tutar da BSMV'nin konusuna girer. GİVK m. 31. hükmü gereği de, BSMV matrahı 100.000-TL'dir.

Ancak GİVK'nın 29/p. maddesi hükmü gereği 01.01.2018 tarihinden itibaren işlemin yapıldığı yere bakılmaksızın vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alınan paralar banka ve sigorta muameleleri vergisinden müstesna olduğundan 100.000-TL tutar üzerinden BSMV hesaplanmayacaktır.

3.6.5. Damga Vergisi Yönünden Konunun Değerlendirilmesi

Bay (A) ile (X) Bankası arasında düzenlenen forward sözleşmesi (1) sayılı tabloda yer aldığından DVK'nın 1. maddesi hükmü gereği damga vergisine tabidir.

DVK'ya ekli (2) sayılı tablonun "IV-Ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar" başlıklı bölümünün (19) numaralı fıkrası hükmü gereği de, Bankaların taraf olduğu ya da bunlar aracılığıyla yapılan, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile bu sözleşmelere ilişkin olarak düzenlenen diğer kâğıtlar Damga Vergisinden müstesna kılınmıştır.

DVK hükmü gereği 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında bankaların taraf olduğu ya da bunlar aracılığıyla yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri nedeniyle düzenlenen kâğıtlar damga vergisinden istisna olduğundan Bay (A) ile (X) Bankası arasında düzenlenen forward sözleşmesi nedeniyle damga vergisi hesaplanmayacaktır.

 4.  Sonuç

Türev sözleşmelerden elde edilen gelirlerin Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi yönünden vergilendirilmesinde 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun Geçici 67'nci maddesi hüküm sürerken, BSMV ve DV açısından ise istisna hükümleri mevcuttur. Türev sözleşmelerden elde edilen gelirlerin GVK'nin geçici 67'nci maddesine tabi olmadığı durumlarda genel hükümlere göre vergilendirme yapılacaktır. İstisna hükümleri ve bazı türev sözleşmelerin tezgahüstü piyasalarda düzenleme imkânının olması peçelemeye de zemin oluşturmaktadır. Peçeleme sözleşmelerini engellemek amacıyla Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yasal düzenlemeler yapılmalı, tüm türev sözleşmelerin bankalar aracılığıyla yapılması şart koşulmalıdır. Ayrıca Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından türev ürünlerin vergilendirilmesine ilişkin rehber çıkarılması da yerinde olacaktır.

İşin özüne bakıldığında vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin vergilendirilmesi mi vergilendirilmemesi mi konusu tartışmaya açıktır! Türev sözleşmelerde istisna vb. teşvik uygulamaları ile sıcak paranın yani dövizin ülkemizde kalması hedeflenmiştir Ayrıca Gelir Vergisi açısından türev sözleşmelerden elde edilen gelirlerin beyan dışı bırakıldığı durumlar olabildiği gibi, Kurumlar Vergisi açısından ise %0 oranında vergilendirilen türev sözleşme gelirleri olabilmektedir. KDV açısından ise KDVK'nin 17'nci maddesinin 4'üncü fıkrasının "g" alt bendi hükümleri fiziki teslimatla sonuçlanan türev sözleşmelerle sınırlı olmak üzere uygulanabilmektedir.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden elde edilen gelirlerin hangi kazanç kapsamına girdiğine dair Gelir İdaresi Başkanlığı'nın görüşüne ihtiyaç vardır. Gelir İdaresi Başkanlığı söz konusu sözleşmelerden elde edilen kazançların hangi kazanç unsuruna girdiğine dair tartışmalara son vermelidir.