• Sosyal Güvenlik     • İş Hukuku Mevzuatı    

1.  Giriş

Birçok dünya ülkesi gibi ülkemizi de etkisi altına alan Covid-19 virüsü, çalışma hayatını olumsuz etkilerken iş yaşamımızda çok fazla karşılaşılmayan kısa çalışma kurumunu güçlü bir biçimde hayatımıza sokmuştur. Bu kapsamda İşkur Yönetim Kurulunca 19.03.2020 tarihinde yeni Koronavirus (Covid-19) nedeniyle dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel zorlayıcı sebep tanımı yapılmış, akabinde 23.03.2020 tarihi itibariyle başvurular alınmaya başlanılmıştır. Kısa çalışma uygulaması için, Cumhurbaşkanı tarafından süre uzatımına gidilmez ise, başvuru süreleri açısından sona yaklaşılmaktadır. Bazı iş kollarında işlerin tahmin edilen süreden önce açılması sebebiyle işverenler, işyerlerinde uygulanan kısa çalışmayı erken sona erdirmek istemektedirler.

Bu yazıda, kısa çalışma uygulamasının erken sona erdirilmesinin sonuçları ve kısa çalışmanın meri mevzuat hükümleri gereğince mutlak suretle sonlandırılmasının gerekli olup olmadığı üzerinde durulacaktır.

2.  Kısa Çalışma Uygunluğu Sonrasında İşyerindeki Çalışma Düzeninde Meydana Gelen Değişiklikler

Kısa Çalışma Yönetmeliği'nin 6. maddesinin a bendi hükmüne göre çalışanın kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için işverenin kısa çalışma talebinin İş Müfettişince uygun bulunması ve 7226 sayılı Kanun ile 4447 sayılı Kanun'a eklenen geçici 23. maddeye göre; sadece covid-19 kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvuruları için kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödenmiş olması şartlarının ¹ da sağlanması durumunda çalışan kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilecektir ².  

Bununla birlikte; uygunluk tespiti ile talep evrakına ekli listede yer alan işçiler için haftalık çalışma süreleri belirlenen sürelerde değişmiş olacaktır.

Dolayısıyla;

-    Belirlenen tarih aralığında belirlenen saatler için İşkur İl Müdürlüğü tarafından ödenen kısa çalışma ödeneği bu saatler için belirlenen ücretin yerine geçmiş olacaktır.

-    Kısa çalışmanın uygulanmaya başladığı tarihten itibaren artık geçici süreli yeni haftalık çalışma sürelerine tabi olan işçi, kendisi için belirlenen çalışma sürelerinden fazla çalışmak istemez ise, kısa çalışma uygulamasının başlaması ile birlikte taraflar arasında bağıtlanan iş akdinin haftalık çalışma süresi değiştiğinden, işveren tarafından çalışmaya zorlanamayacaktır.

-    İşverenin çağrısı ve işçinin kabulü ile işçinin, kısa çalışma uygunluk tespiti ile belirlenen haftalık çalışılacak saatlerin üstünde çalışması halinde, taraflar arasında haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlendiği kabulüyle, 45 saate kadar olan bu saatler fazla sürelerle çalışma olarak, 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışma olarak ücretlendirilmelidir. Diğer bir anlatımla haftalık çalışılmayacak sürenin 30 saat olarak belirlendiği kısa çalışma uygulamasında, işveren tarafından beliren haftalık 15 çalışma saatinden fazla, örneğin 40 saat çalışmasının istenildiği, işçinin de bunu kabul ettiği durumda artık o hafta için kısa çalışma ile belirlenmiş olan 15 saatin üzerinde kalan 25 saatin, iş sözleşmesi ile daha yüksek bir oran belirlenmediği takdirde, normal saatlik ücretin 1,25 katı olarak ücretlendirilmesi gerekecektir.  

Diğer yandan Kısa Çalışma Yönetmeliği'nin 4. maddesi hükmüne göre işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, bu durumu İşkur İl Müdürlüğüne, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür; çünkü kısa çalışma, işyerinde çalışma düzenini belli bir süre için işçi tarafının dahli bulunmadan değiştirmekte ve yeni bir durum yaratmaktadır. Bu yeni durumun sonucunda özellikle işyerinin tümünde veya belli bir bölümünde faaliyetin tamamen durdurulması yöntemiyle hayata geçirilen kısa çalışmada 6356 sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun 18/2. maddesi gereğince işçi sendikasının en önemli gelir kalemlerinden biri olan üye ya da dayanışma aidatı, bu dönemde işçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanması dolayısıyla ödenen paranın ücret olmaması nedeniyle kesilemeyecektir.

3.  İşyerinde Kısa Çalışma Uygulamasının Erken Sona Erdirilmesi Halinde Bildirim Yapılmasının Doğuracağı Sonuçlar  

İşyerinde uygulanmakta olan kısa çalışmanın erken sonlandırılmasına karar verilmesi halinde, Kısa Çalışma Yönetmeliği'nin 11. maddesine göre bu durumu ilgili İşkur İl Müdürlüğüne ve toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına ve işçilere 6 iş günü önce yazılı olarak bildirmek zorundadır. Yapılacak bildirimler ile birlikte; işyerinde oluşan zorlayıcı sebep nedeniyle uygulanmakta olan çalışma düzeninden normal düzene dönülecek, dolayısıyla artık taraflar arasındaki toplu iş sözleşmelerinin ve/veya iş sözleşmelerinin haftalık çalışma saatlerine dair hükümleri yürürlük bulacaktır. Bu durum Kurum tarafından yersiz ödemelere sebep olunmaması, işçi sendikalarına işyerinde artık çalışma başlayacağının, dolayısıyla aidat geliri ödeneceğinin bildirilmesi, işçi açısından ise artık olağanüstü durumun varlığının ortadan kalktığının ilan edilmesi demektir. Yapılacak bildirim ile birlikte işçi normal çalışma düzenine döneceği için ücretlendirmesi, iş sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa, haftalık 45 saatlik ücreti üzerinden yapılacaktır. İlaveten söz konusu bildirim, artık işçinin İş Kanunu'nun 24/III maddesine göre fesih hakkının bulunmadığının ilanı da olacaktır. Ayrıca işçi yapılan yazılı bildirim sonucunda ilgili Yönetmelikte belirtilen 6 iş günü sonunda işe dönmeyi reddedemeyecektir. Yapılan bildirime rağmen işçinin geçerli bir neden sunmadan işe dönmemesi halinde ise işveren işçinin 4857/Geçici 10. maddesinde 14.07.2020 tarihinden önceki dönemde fesih yasağı ³ kapsamı dışında bırakılan 4857/25/II. maddesine göre iş akdini haklı nedenle feshedilebilecektir. Öte yandan fesih yasağının uzamasıyla ilgili yazılı ve görsel basında yer alan haberlere rağmen Cumhurbaşkanı yetkisinde olan fesih yasağının 6 aya kadar uzatılması durumunun yazı tarihinde gerçekleşmediğini hatırlatmakta yarar vardır.

4.  İşverenin Yazılı Bildirim Yapıp Kısa Çalışma Uygulamasını Sona Erdirmeden İşçisini Normal Düzende Çalıştırmak İstemesi Halinde Karşılaşacağı Sonuçlar

İşverenin kısa çalışma uygulamasını İşkur İl Müdürlüğüne, toplu iş sözleşmesi İşçi Sendikasına ve işçisine 6 iş günü önce yazılı olarak bildirmeden erken sonlandırarak normal çalışma düzenine geçmesi halinde; Bu çalışmaların İl Müdürlüğüne bildirilmemesi nedeniyle oluşacak yersiz ödemelerden işverenlik sorumlu olacak ve yasal faizi ile bu tutarları Kuruma ödemekle yükümlü olacaktır. Bu durumda işçi ise, iş görme edimini kısa çalışma uygunluğu ile belirlenen saatler dışında yerine getirmekten kaçınabilecektir. Yani işyerinin tümünde haftalık çalıştırılmayacak saatin 30 saat olarak belirlendiği bir durumda işçinin iş görme edimini yerine getirme borcu 15 saat olacak, bu saatler üstünde çalışmaya zorlanamayacak ve bu nedenle işçinin iş akdi haklı ya da geçerli nedenle feshedilemeyecektir. İşçinin yaşadığı aylık gelir kaybını düşünerek kısa çalışma uygunluğu ile belirlenen haftalık çalışma süresinin üstünde çalışması halinde ise bu çalışması karşılığında nimet külfet dengesi de dikkate alınarak 45 saate kadar olan sürelerde çalışan işçinin, fazladan çalıştığı her bir saat fazla sürelerle çalışma sayılıp, sözleşmeyle belirlenen saatlik ücretlerinin %25 fazlası ya da iş yeri veya işletme toplu iş sözleşmelerinde başkaca daha fazla bir nisap var ise bu oran üzerinden ücretlendirme yapılması gerekecektir. İşçi sendikası tarafında ise hayatın normal akışında pek mümkün görülmese de işverenliğin çalışmaya başlanıldığını toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bildirmemesi durumunda sendikanın en temel geliri olan üyelik ve dayanışma aidatlarından yoksun kalması sonucu ortaya çıkacaktır.

5.  Sonuç  

4447 sayılı Kanun'un ek 23. maddesi uyarınca, işverenin uygunluk talebi doğrultusunda işyerinde kısa çalışmaya İş Müfettişince verilen uygunluk sonrasında, artık işyerindeki haftalık çalışma süresi değişmiş olacaktır. Bu kapsamda işverenlikçe kısa çalışma uygulamanın erken sonlandırması halinde iş ilişkisi taraflarının haklarının kanun dairesinde teslim edilmesi açısından işverenin durumu; ilgili İşkur İl Müdürlüğüne, varsa TİS tarafı işçi sendikasına ve işçilerine 6 işgünü önce yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir. Bunun tersi uygulamada ise işçi kısa çalışma uygulaması süresince belirlenen haftalık çalışma süresinden daha fazla çalışmak zorunda olmadığı gibi, çalışması halinde ise artık ücretlendirmesinin normal saatlik ücretinin üzerinde yapılması gerekmektedir. Diğer yandan kısa çalışmanın sona erdirildiğinin İl Müdürlüğüne bildirilmemesi veya geç bildirilmesi halinde oluşacak yersiz ödemelerden işverenlik sorumlu olacak ve yasal faizi ile bu tutarları kuruma ödemekle yükümlü olacaktır ⁴. İşyerinde toplu iş sözleşmesi tarafı sendika açısından ise işverenliğin çalışmaya başlanıldığını toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bildirmemesi durumunda sendikanın en temel geliri olan üyelik ve dayanışma aidatlarından yoksun kalması sonucu ortaya çıkacaktır.

Sonuç olarak, işlerinin umduğundan daha önce açılması halinde işverenliğin, Yönetmeliğin 11. maddesi hükmünün yerine getirmemesinin herhangi bir idari para cezasına bağlanmamış olmasına aldanmayarak, yukarıda özetlenen sonuçlarla karşılaşıp bu zor günlerde Kısa Çalışma Yönetmeliği ile belirlenmiş hükümleri yerine getirmemenin sonuçlarıyla karşılaşmaması için meri mevzuat hükümlerine sıkı sıkıya uyması yararına olacaktır.