Kısa Çalışma Süresi 30 Haziran'dan Önce Tamamlanan İşyerlerinde Tamamlanma Tarihi ile 30 Haziran Tarihi Arasındaki Süre İçin Ne Yapılacağı

RAŞİT ULUBEY - İŞ HUKUKU UZMANI - 29 Temmuz 2020

MDERGI/8729A.021

(AĞUSTOS 2020 Sayı 200)

 

 

KISA ÇALIŞMA SÜRESİ 30 HAZİRAN'DAN ÖNCE TAMAMLANAN İŞYERLERİNDE

TAMAMLANMA TARİHİ İLE 30 HAZİRAN TARİHİ ARASINDAKİ SÜRE İÇİN NE YAPILACAĞI

 

 

Raşit ULUBEY

E. Başmüfettiş/E. İŞKUR İstihdam Dai. Bşk.

 

 

Özet
15.05.2008 tarihli ve 5763 sayılı Kanun'un 18 inci maddesiyle 25.08.1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'na Ek 2'nci madde olarak eklenmesiyle ¹ "Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği" çalışma hayatımıza girmiştir. Koronavirüs salgını nedeniyle işverenlerin başvurabilecekleri bir istihdamı koruyucu tedbir olarak görülen kısa çalışma konusunda 25.03.2020 tarihli ve 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'un 41'inci maddesiyle ² 4447 sayılı Kanun'a geçici 23'üncü madde olarak eklenen maddeyle işçinin kısa çalışma uygulamasından yararlanma koşulları yumuşatılmıştır.
16/04/2020 tarihli ve 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Ya-pılmasına Dair Kanun'un ³ 7'nci maddesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'na Geçici 24'üncü madde, 9'uncu maddesiyle de 4857 sayılı İş Kanunu'na geçici 10'uncu madde ilave edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İşçi, İşveren, kısa çalışma, ücretsiz izin.

1. Giriş
Bu makalemizde, kısa çalışma uygulaması 30 Haziran 2020 tarihinden önce sona eren işyerlerinde kısa çalışmadan yararlanmış olan işçilerin, sona erme ile 30 Haziran tarihi arasındaki süre için nakdi ücret desteği ödemesine konu ücretsiz izin uygulamasından yararlanıp yararlanamayacakları ele alınıp değerlendirilecektir.

2.  Kısa Çalışma
Kısa çalışma; işyerinde 4857 sayılı İş Kanunu gereği yer altı maden işleri hariç en fazla 45 saat olarak uygulanan haftalık çalışma süresinin, 3 ayı geçmemek üzere, genel ekonomik kriz veya bölgesel kriz ya da sektörel kriz veyahut da zorlayıcı sebeplerle, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az 1/3 oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az 4 hafta ve en fazla 3 ay süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasıdır.
Kısa çalışma olabilmesi için işyerinin tamamında veya bir bölümünde 3 ayı geçmemek üzere, İş Kanunu kapsamında çalışan işçilerle ilgili olarak iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha az belirlenmemesi durumunda haftalık 45 saatlik çalışma süresinin; haftalık en az 15 saat azaltılarak, haftalık en fazla 30 saat olarak, haftalık 42 saat olarak belirlenen çalışma süresinin ise haftalık en az 14 saat azaltılarak, haftalık en fazla 28 saat olarak çalışmak suretiyle uy-gulanması veya sürekli olmamak koşuluyla, en az 4 hafta ve en fazla 3 ay süreyle işyerinde faaliyetin tamamen durdurulduğunda tamamında veya kısmen durdurulduğunda ise durdurulan kısımda hiç çalışma yapılmaması gerekmektedir.

3.  Kısa Çalışma Yapılması Koşulları
Kısa çalışma;
a) Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisini ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları kapsayan genel ekonomik kriz; ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumları kapsayan bölgesel kriz; ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı diğer sektörlerdeki işyerlerinin ciddi anlamda sarsıldığı durumları kapsayan sektörel kriz,
b) İşverenin kendi sevk ve idaresinden kay-naklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkan bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları kapsayan zorlayıcı sebep
nedenleriyle kısa çalışma yapılabilmektedir. Koronavirüs (COVİD-19) da, (b) paragrafımızda belirtilen zorlayıcı sebep kapsamında kabul edilmektedir.

4.  Kısa Çalışma İçin 7226 Sayılı Kanun'la Yapılan Düzenleme
15/03/2020 tarihli ve 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'un 41 inci maddesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'na Geçici 23 üncü madde ilave edilmiştir. İlave edilen bu maddede; "GEÇİCİ MADDE 23 – 30/6/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere, yeni koronavirüs (Covid-19) kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvuruları için, ek 2'ncı maddenin üçüncü fıkrasında işçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için öngörülen hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi hükmü, kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödenmiş olması şeklinde uygulanır. Bu koşulu taşımayanlar, kısa çalışma süresini geçmemek üzere son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam eder.
Bu madde kapsamında kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanun'un 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir. Bu madde kapsamında yapılan başvurular, (Ek ibare: 7244 - 16.4.2020 / m.6) "uygunluk tespitleri hariç olmak üzere" başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde sonuçlandırılır.
Bu madde kapsamında yapılan başvuru tarihini 31/12/2020 tarihine kadar uzatmaya ve birinci fıkrada belirlenen günleri farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir." denilmiştir.
TBMM Genel Kurulu'nun 24/03/2020 tarihindeki 72'ncibirleşiminde verilen önerge ve bu önergenin kabul edilmesiyle yukarıda sözü edilen değişiklik kanunlaşmıştır.

5.  Nakdi Ücret Desteğine Konu Ücretsiz İzin Hakkında 7244 Sayılı Kanun'la Yapılan Düzenleme

5.1. 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'nda Yapılan Düzenleme
16/04/2020 tarihli ve 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'un 7'nci maddesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'na geçici 24'üncü madde ilave edilmiştir. İlave edilen bu madde şu şekildedir:
"GEÇİCİ MADDE 24 – Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte iş sözleşmesi bulunmakla birlikte 4857 sayılı Kanun'un geçici 10'uncu maddesi uyarınca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15/03/2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanun'un diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve 4857 sayılı Kanun'un geçici 10'uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreyi geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 Türk lirası nakdi ücret desteği verilir. Yapılan ödemelerden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılamaz.
Birinci fıkra kapsamında ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanun'un 39'uncu maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.
Bu madde kapsamında nakdi ücret desteğinden yararlananlardan 5510 sayılı Kanuna göre genel sağlık sigortalısı veya genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamına girmeyenler, aynı Kanun'un 60'ıncı maddesinin birinci fıkrasının (g) ben-di kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılırlar ve genel sağlık sigortasına ilişkin primleri Fondan karşılanır.
Bakanlık, nakdi ücret desteğine ilişkin ödeme usul ve esaslarını belirlemeye ve bu maddenin uygulanmasına ilişkin ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye yetkilidir.",
Kanun'un madde gerekçesinde; "MADDE 7- İşsizlik Sigortası Kanunu'na eklenen geçici madde ile, maddenin yürürlüğe girdiği tarihte iş sözleşmesi bulunmakla birlikte, istihdamı korumaya yönelik olarak 4857 sayılı İş Kanunu'na Teklifle eklenmesi öngörülen geçici 10'uncu madde uyarınca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve üç ay süreyle, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 Türk Lirası nakdi ücret desteği verilmesi amaçlanmaktadır." denilmiştir.

 

5.2.  4857 sayılı İş Kanunu'nda Yapılan Düzenleme
16/04/2020 tarihli ve 7244 sayılı Kanun'un 9'uncu maddesiyle 4857 sayılı İş Kanunu'na Geçici 10'uncu madde ilave edilmiştir. İlave edilen bu madde şu şekildedir
"GEÇİCİ MADDE 10 – Bu Kanun'un kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25'inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet ku-rallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.
Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilir.
Cumhurbaşkanı birinci ve ikinci fıkrada yer alan üç aylık süreleri altı aya kadar uzatmaya yetkilidir.",
Kanun'un madde gerekçesinde; "MADDE 9- İş Kanunu'na eklenen geçici madde ile, kısa çalışma uygulamasıyla da uyumlu olmak üzere, istihdamın korunması amacıyla Kanun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş sözleşmesinin, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık halleri dışında, belirlenen süre boyunca işveren tarafından feshedilememesinin sağlanması, ücretsiz izne ayrılan işçilerin geçerli sebebe dayanarak sözleşmeyi feshedememesi amaçlanmaktadır. Ayrıca maddeye aykırı şekilde işveren tarafından yapılan fesih geçersiz olacak ve bu fiili işleyen işveren veya işveren vekili hakkında idari para cezası uygulanması amaçlanmaktadır." denilmiştir.
Yukarıda yer alan 4 ve 5'inci maddeler birlikte değerlendirildiğinde, kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 3 (üç) yıl içinde 450 gün işsizlik sigortası primi ödenmesi ve son 60 günde hizmet akdine bağlı çalışılmış olması veya henüz bu koşulu sağlamamış olmakla birlikte daha önce hak kazandığı işsizlik ödeneği süresini henüz tamamlamamış olması koşulunu sağlayan işçiler için 30 Haziran 2020 tarihini aşmamak üzere 90 gün süreyle işyerinde en fazla haftalık 45 saat olan çalışma süresinin 1/3'ü (15/45 saat), ½'si (22,5/45 saat), 2/3'ü (30/45 saat), 3/3'ü (45/45 saat) şeklinde kısa çalışma yapılabileceği, bu koşulu sağlamayan işçiler için ise 17 Nisan – 17 Tem-muz 2020 tarihlerini kapsayan 3 aylık sürede nakdi ücret desteği ödemesine konu olan ücretsiz izin uygulaması gerçekleştirilebileceği düşüncesiyle yapılmış olan düzenlemeler olduğu kanun metinlerinden ve gerekçelerinden anlaşılmaktadır.

6. Kısa Çalışma ve Ücretsiz İzin Uygulama Sürelerinin 1 (Bir) Ay Süreyle Uzatılması
02 Nisan 2020 öncesinde başlayanlar için daha önce olmak üzere, 02 Nisan 2020 tarihi ve sonrasında başlayan kısa çalışma uygulaması en son 30 Haziran 2020 tarihi itibariyle sona erdiği halde, bunun uzatıl-masına ilişkin 29/06/2020 tarihli ve 2706 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı'nda; Kısa çalışma uygulaması 30 Haziran'dan önce sona eren işyerleri için sona erdiği tarihten itibaren, 30 Haziran'da sona erecek olan (çünkü tüm işyerlerinde kısa çalışma en son 30 Haziran 2020 tarihinde sona ermekte olup, bu tarihten sonra devam eden kısa çalışma bulunmuyordu) işyerleri için ise 01 Temmuz'dan itibaren kısa çalışma uygulamasının 1 (bir) ay süreyle uzatıldığının bildi-rilmesi gerekirken,
30 Haziran 2020 tarihinden önce kısa çalışma uygulaması biten işyerleri bakımından 01 Temmuz 2020 tarihinden itibaren, 30 Haziran 2020 tarihinde kısa çalışma uygulaması devam eden işyerleri bakımından ise kısa çalışma bitiş tarihinden başlamak üzere 1 (bir) ay uzatıldığının kararlaştırılmasıyla, kısa çalışması 30 Haziran'dan önce (Örneğin 15 Haziran 2020 tarihinde) biten işyerle-ri için kısa çalışmanın bittiği tarih ile 30 Haziran 2020 tarihi arasında (örneğimizde 16 Haziran – 30 Haziran tarihleri arasında) ne olacağı konusunda kamuoyunda bir tereddüt ve belirsizlik ortaya çıkmıştır.

Kısa çalışması uygulaması 30 Haziran tarihi öncesi sona eren işyerleri için ortaya çıkan bu durum, kısa çalışması 30 Haziran tarihinde tamamlanan işyerleri ile 17 Temmuz 2020 tarihinde sona erip, 29/06/2020 tarihli ve 2707 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla, 17 Ağustos 2020 tarihine kadar olmak üzere 1 (bir) ay süreyle uzatılmış olan ücretsiz izin uygulamasında söz konusu değildir.

Peki, kısa çalışması 30 Haziran 2020 tarihi öncesi sona eren işyerleri, kısa çalışmanın sona erdiği tarihi izleyen gün ile 30 Haziran tarihi arasındaki sürede kısa çalışma yapmış olan işçileri için ne yapacaktır?

Yukarıda belirttiğimiz üzere, nakdi ücret desteği ödemesine konu olan ücretsiz izin Covid-19 sürecinde istihdamı koruma modellerinden biri olarak ortaya çıkmış ve kısa çalışmaya alternatif bir model olarak getirilerek, kısa çalışmadan yararlanma şartlarını taşıyan işçiler için kısa çalışma modelinin, kısa çalışmadan yararlanma şartlarını taşımayan işçiler için ise ücretsiz izin modelinin uygulanması esas alınmıştır.
Ancak, getirilmesinde bunun amaçlandığı anlaşılan nakdi ücret desteği ödemesine konu olan "ücretsiz izin" uygulamasının kaleme alınmasında tam olarak bu amacın sağlanamamış olması, bunun yanında, kısa çalışma uygulaması 30 Haziran 2020 tarihinden önce sona eren kısa çalışma süresindeki 1 (bir) aylık uzatma için kısa çalışmanın sona erdiği tarihten itibaren 1 (bir) ay süreyle uzatıldığının bildirilmemiş olması nedeniyle, ortaya çıkan boşluk/tereddüt, kısa çalışmanın 30 Haziran'dan önce sona erdiği tarih ile 30 Haziran 2020 tarihi (örneğimizde 16 Haziran – 30 Haziran 2020 tarihlerini kapsayan süre) arası kısa çalışmadan yararlanan işçilerin nakdi ücret desteği ödemesine konu olan ücretsiz izinli gösterilmek suretiyle aradaki süre için nakdi ücret desteği almaları sağlanabilecektir. Eksik gün nedeni olarak da İŞKUR tarafından "29  
Pandemi Ücretsiz İzin ve Diğer Nedenler" koduyla gösterilmesi istenilmektedir.

Değerlendirmemize göre, kısa çalışma uygulamasına katılan her işçinin kısa çalışma başlamadan önce İŞKUR'a bildirilmiş olması, kısa çalışmanın sona erdiği tarih ile 30 Haziran 2020 tarihi arasındaki sürenin de SGK işveren sisteminde eksik gün nedeni olarak "COVİD 19 Ücretsiz İzin İşlemleri", "COVİD 19 Ücretsiz İzin Girişi" menüsünde gösterilmesi ve bu göstermenin de İŞKUR tarafından görülebiliyor olmasından ötürü, "27 Kısa Çalışma Ödeneği ve Diğer Nedenler" koduyla gösterilmiş olmasının da amaca hizmet etmeye yeterli olacağı, sürenin İŞKUR'ca mutlaka "29" koduyla gösterilmesi isteminin amacı aşan bir istem olduğu düşüncesindeyiz.

Kısa çalışma uygulamasının sonlandırılmaması halinde de; İŞKUR'a herhangi bir başvuru veya bildirim yapılmasına gerek olmaksızın, işten ayrılan veya kısa çalışma yapmayacak olan işçi olması halinde yalnızca bu işçilerin; ad-soyad ve T.C kimlik numaralarının, ayrılma veya kısa çalışmayı tamamlama tarihiyle birlikte kısa çalışmanın bildirildiği İŞKUR il müdürlüğü/hizmet merkezi müdürlüğü e-posta adresine bu durumun bildirilmesi suretiyle ilk başlangıçta kısa çalışma yapacağı bildirilen diğer işçiler için 01-30 Temmuz tarihleri arasında kısa çalışma uygulamasına devam edebileceklerdir.

7. Sonuç
Koronavirüs salgınının çalışma hayatı dahil tüm hayatımızı etkilediği aşikardır. Bu süreç için kısa çalışma uygulaması ve bu çalışmaya alternatif olarak nakdi ücret desteği ödemesine konu olan ücretsiz izin uygulaması getirilmiştir. En son 30 Haziran 2020 tarihi itibariyle sona eren kısa çalışma 01 Temmuz 2020'den itibaren 1 (bir) ay süreyle uzatılmıştır. Bu uzatmada bir tereddüt ortaya çıkmamıştır. Ancak, 30 Haziran 2020 tarihinden önce sona eren kısa çalışma konusunda sona erme tarihi ile 30 Haziran 2020 tarihi arasında ne yapılacağı veya yapılmayacağı konusunda tereddütler mevcuttur. Bu makalemiz bu tereddütleri gidermek ve izleyecekleri yöntem konusunda bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır.

___________________________

¹ 26.05.2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
² 26.03.2020 tarihli ve 31080 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
³ 17.04.2020 tarihli ve 31102 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

 

Kaynakça
- 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu
- 4857 sayılı İş Kanunu
- 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 26.03.2020 tarihli ve 31080 mükerrer sayılı RG
- 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 17.04.2020 tarihli ve 31102 sayılı RG