• Sosyal Güvenlik     • İş Hukuku Mevzuatı    

Not: Dergimizin baskıya verilmesini müteakip, Koronavirüs salgınının çalışma hayatı ve ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla 26/03/2020 tarihinden itibaren uygulanan kısa çalışma/kısa çalışma ödeneği süresi 31/12/2020 tarihine uzatılmıştır.

Kısa çalışma/kısa çalışma ödeneği süresi Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararlarından; 29 Haziran 2020 tarih ve 2706 sayılı kararla 1 ay, 30 Temmuz 2020 Tarihli ve 2810 sayılı kararla 1 ay, 30 Ağustos 2020 Tarihli ve 2915 sayılı kararla 2 ay ve 26.10.2020 tarihli ve 3134 sayılı kararla 2 ay olmak üzere toplam 6 ay uzatılmıştır. 

İstihdam düzeyinin ve işsizliğin kontrol altında tutulması amacıyla 17/04/2020 tarihinden itibaren uygulanan fesih yasağı ve nakdi ücret desteği süresi 17/04/2021 tarihinde uzatılmıştır.

Fesih yasağı/nakdi ücret desteği süresi Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararlarından; 29 Haziran 2020 tarih ve 2707 sayılı kararla 1 ay, 30 Temmuz 2020 tarihli ve 2811 sayılı kararla 1 ay, 03 Eylül 2020 Tarihli ve 2930 Sayılı kararla 2 ay ve 26.10.2020 tarihli ve 3135 sayılı kararla 2 ay olmak üzere toplam 6 ay uzatılmıştır. 

Dr. Cahit EVCİL

Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Danışmanı, E. SGK Başmüfettişi

Özet

Kısa çalışmanın ve pandemi ücretsiz izninin işçinin kıdeminden sayılıp sayılmayacağı tartışmalıdır. Bu tartışmalara son verilerek işçinin kısa çalışma ve pandemi ücretsiz sürelerinin kıdem, ihbar ve yıllık izin haklarında çalışılmış gibi sayılması konusunda yasal düzenleme getirilmelidir.

Anahtar Kelimeler: Kısa çalışma, pandemi ücretsiz izni, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin.

1.  Giriş

Koronavirüs (Covid-19) nedeniyle işleri durma noktasına gelen, hatta duran birçok işveren kısa çalışma ve/veya pandemi ücretsiz izni uygulamalarına başvurmuştur. Nisan ayından itibaren 3,6 milyon işçi kısa çalıştırılmış, 2 milyon işçi de ücretsiz izne çıkarılmıştır. Süreç halen devam etmektedir. Pandemi ücretsiz izin süresinin 30.06.2021 tarihine kadar uzatılması konusunda Cumhurbaşkanı yetkilendirilmiştir. Meclise sunulan yasa teklifiyle kısa çalışmanın da aynı süre zarfında uzatılması konusunda Cumhurbaşkanı yetkilendirilecektir. Dolayısıyla kısa çalışma ve pandemi ücretsiz izin bazı işçiler açısından bir yılı aşan önemli bir zamanı kapsayabilecektir. Kısa çalıştırılan ya da ücretsiz izne çıkarılan işçilerin bu süreçte onayları alınmamış, kısa çalışma ya da ücretsiz izne çıkarılma işçi açısından haklı fesih nedeni olarak görülmemiştir. O halde uzun bir süre onayı olmadan kısa çalışan ve/veya pandemi ücretsiz iznine ayrılan işçilerin kısa çalışma ve ücretsiz izinde geçen süreleri ihbar ve kıdem tazminatlarına ve yıllık izne hak kazanmaya ilişkin sürelerde dikkate alınacak mı? Bu makalemizde bu konuyu irdeleyeceğiz.

2.  Kısa Çalışmada İşçinin Ne Tür Hak Kayıpları Olur?

Kısa çalışma süresince işçinin ücreti İşsizlik Sigortası Fonundan ödenir. Kısa çalışma ödeneğinin miktarı çalışanın son on iki aylık prime esas kazançlarına göre hesaplanan brüt günlük kazancının % 60'ı olup, hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı aylık asgari ücretin brüt tutarının 1,5 katını geçemez. Bu durumda özellikle yüksek ücretli işçilerin kısa çalışma süresince ciddi ücret kayıpları söz konusu olmaktadır.

Kısa çalışma ve ücretsiz izin süresinde işçinin ücret kaybı dışında sosyal güvenlik primleri ödenmemektedir. Bu açıdan bakıldığında özellikle prim ödeme gün sayısı eksiği olup da prim ödeme günlerini tamamlamaya çabalayan işçiler bu süreçten olumsuz etkilenmişledir. Yine yüksek ücret düzeylerinde ileride alınacak emekli aylığı da olumsuz etkilenecektir.

Bunun yanı sıra yazımızın konusunu oluşturan kısa çalışmanın ve pandemi ücretsiz izninin işçinin kıdeminden sayılıp sayılmayacağı tartışmalıdır. Aşağıda konuya ilişkin görüşlerimize yer vereceğiz. Ancak bu konunun bizim yorumlarımızdan ziyade yasayla açıklığa kavuşturularak işçilerin mağduriyetlerinin giderilmesi yerinde olacaktır.

3.  Kısa Çalışma ve Ücretsiz İzinde Geçen Süreler İşçinin Kıdemine Bağlı Haklarında Çalışılmış Gibi Geçen Sürelerden Sayılır mı?

Kısa çalışma ilk olarak 4857 sayılı İş Kanunu'nun 65'inci maddesi ile ülkemizde uygulanmaya başlanmıştır. 2008 yılında yapılan bir düzenlemeyle kısa çalışma İş Kanunundan çıkarılarak 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamına ek-2'nci madde olarak taşınmıştır. Böylece kısa çalışmadan Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu kapsamındaki işçilerin de yararlanmasının önü açılmıştır.

4857 sayılı Kanun'un 55'inci maddesi "Yıllık İzin Bakımından Çalışılmış Gibi Sayılan Haller" başlığını taşımaktadır. Mezkûr maddenin "j" bendinde işverenler tarafından verilen diğer izinler ile kısa çalışma sürelerinin yıllık izne hak kazanmak için gerekli kıdemin hesabında dikkate alınacağı belirtilmiştir. Buna göre, kısa çalışma yıllık izne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında dikkate alınacaktır.

Kısa çalışma süresinin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmasına ilişkin olarak Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 16.11.1983 tarihli ve E: 1981/9-1067, K: 1983/1169 sayılı kararı ışık tutmaktadır. Mezkûr kararda, kıdem tazminatına esas hizmet süresinin tespitinde o tarihte yürürlükte olan 1475 sayılı İş Kanunu'nun 51'nci maddesindeki düzenlemenin dikkate alınması gerektiği belirtilmektedir. 1475 sayılı İş Kanunu'nun 51'nci maddesi de yıllık izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılan halleri düzenlemektedir.

Bütün bu açıklamalardan anlaşılmaktadır ki, her ne kadar son düzenleme olan 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'nun ek-2'nci maddesinde kısa çalışmanın işçinin kıdemine sayılacağına dair bir düzenleme yapmamışsa da, kanun koyucunun iradesi kısa çalışma süresinin hem yıllık iznin hesabında, hem de kıdem ve ihbar tazminatlarının hesabında dikkate alınması yönündedir. Kanımızca, kanun koyucu, işverene işçinin onayını almadan kısa çalışmaya başvurma hakkı tanımış; bunun karşılığında, bu süreleri işçinin kıdemine saymak suretiyle dengeyi gözetmiştir.

Pandemi ücretsiz iznine baktığımızda, yine yukarıda belirttiğimiz 4857 sayılı Kanunun 55'inci maddesinin "j" bendinde yer alan "işverenler tarafından verilen diğer izinler" ifadesinin pandemi ücretsiz izni de kapsayacağı ve bu nedenle pandemi ücretsiz izin sürelerinin yıllık izne hak kazanmak için gerekli kıdemin hesabında dikkate alınacağı kanısındayız.

Pandemi ücretsiz izninin kıdem tazminatına esas kıdem süresinin hesabında dikkate alınıp alınmayacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Pandemi dışında işçinin talebiyle verilen ya da doğum ücretsiz izni gibi yasadan kaynaklanan ücretsiz izinlerde iş sözleşmesi askıdadır ve bu nedenle bu süreler işçinin kıdeminden sayılmaz. Ancak pandemi ücretsiz izni işçinin onayı alınmadan işveren tarafından tek taraflı olarak verilmektedir. Bu yönüyle pandemi ücretsiz izninin işçinin kıdemine sayılmasının daha adil olacağı kanısındayız.

4.  Sonuç

Kısa çalışma ve pandemi ücretsiz izin uygulamalarının, koronavirüsün çalışma hayatında yarattığı olumsuzlukları daha kolay atlatılmasını sağladığı aşikârdır. Ancak bu uygulamaların işçi haklarına bazı olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Bu olumsuz etkilerden kısa çalışmanın işsizlik ödeneği süresinden düşülmesi yasal düzenlemeyle giderilmişti. Bu yazımızın konusu olan hususlarda da yasal düzenleme yapılmasının yerinde olacağı kanısındayız. Bu kapsamda, öncelikle kısa çalışma ve pandemi ücretsiz izni süresince ödenmeyen sigorta primlerinin ödenebilmesi için borçlanma hakkı çıkarılmalıdır. Yine işçinin kısa çalışma ve pandemi ücretsiz izin sürelerinin kıdem, ihbar ve yıllık izin haklarında çalışılmış gibi sayılması konusunda yasal düzenleme yapılmalıdır.

Kaynakça

-  1475 sayılı Mülga İş Kanunu

-  4857 sayılı İş Kanunu

-  4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu

-  Yargıtay kararları