• Sosyal Güvenlik     • İş Hukuku Mevzuatı    

1.  Giriş

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11.03.2020 tarihinde küresel bir pandemi olarak tanımlanmış ve ilan edilmiş bulunan ve bulaştığı kişilerin zatürre ve solunum yetmezliği gibi ağır semptomları olan Akut Solunum Yolu Sendromu (SARS-nCoV-2019) hastalığı geçirmesine neden olabilen bir biyolojik ajan olarak Koronavirüs (Covid-19), küresel bir sağlık tehdidi haline gelmiştir. İnsanlığın son yüz yıl içerisinde karşılaştığı en büyük kriz olan Koronavirüs salgını, ekonomik ve sosyal hayatın her boyutunu olduğu gibi çalışma yaşamını da derinden etkilemektedir.

Kesin bir tedavisi olmayan Koronavirüs (Covid-19)'ün salgın haline gelerek ağır toplumsal sonuçlar yaratması riskine karşı alınabilecek en önemli tedbir sosyal hareketliliğin azaltılması ve insanlar arası temasın asgari düzeye indirilmesidir. Bu amaçla tüm Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çeşitli tedbirler alınmış, çalışma yaşamını derinden etkileyen önemli düzenlemeler yapılmıştır. Ülkemizde Koronavirüs (Covid-19) Salgınına karşı çalışma yaşamını ilgilendiren en önemli düzenlemeler Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 7244 sayılı Kanun ile gerçekleştirilmiş ve bu Kanun ile, geçici bir süre ile iş akitlerinin işverence feshinin yasaklanması, işverene ücretsiz izne çıkartma yetkisinin tanınması, iş akdi feshedilen veya ücretsiz izne ayrılan işçilere nakdi ücret desteği verilmesi gibi Türk iş hukuku açısından radikal bir dizi yeni tedbir hayata geçirilmiştir (Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 7244 sayılı Kanun, Md. 7-9)

Ancak alınan tüm tedbirlere karşın, sınır tanımayan bir salgın olan koronavirüs (Covid-19) bulaşının işyerlerinde de görülebilmesi olasıdır. Bu nedenle yüksek risk oluşturan bu faktörün işyeri süreçleri açısından iyi analiz edilmesi ve işyeri bazında yaygınlaşması yahut da bir çalışanda dahi virüs görülmesi hallerinde işyerinin nasıl aksiyon alacağının önceden belirlenmesi önem arz etmektedir.

Bu makalede işyerlerinde koronavirüs (Covid-19) maruziyeti görülmesi halinde işverenlerce uygulanması tavsiye edilen acil eylem planının nasıl olması gerektiği iş hukuku, sosyal güvenlik hukuku ve iş sağlığı ve güvenliği hukuku yönlerinden topluca değerlendirilmiş, virüs bulaşmasının işyerinde veya bir çalışanda meydana gelmesi hallerinde alınması gereken aksiyonlarla ilgili değerlendirme ve tavsiyelerde bulunulmuştur.

2.  Koronavirüs (Covid-19) Salgını ile İlgili Genel Bilgiler

Çin'in Wuhan kentinden başlayarak kısa bir süre içerisinde tüm dünyaya yayılarak milyonlarca insanı etkileyen koronavirüs (Covid-19) en hızlı bulaş oluşturan ve kontrolü en zor olan solunum yolu ile bulaşan bir virüstür. Koronavirüs salgını üç ay gibi kısa bir süre içerisinde tüm dünyayı etkisi altına almış olup şimdiden gerek uluslar gerekse de tüm insanlık üzerinde derin etkiler bırakmış bulunmaktadır. Günümüzde hemen hemen sosyal, ekonomik ve insani her alanda koronavirüs öncesi dünya ve koronavirüs sonrası dünya olarak iki ayrı dönemden söz etmek mümkündür.

Koronavirüs (Covid-19) ve neden olduğu salgın ile ilgili bilgi kirliliğine dikkat edilmesi, doğru kaynaklardan doğru bilgi alınması, panik yapılmaması önem arz etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından doğru bilgilendirme amacıyla Sağlık Bakanlığı İletişim Hattı (SABİM) "ALO 184 Korona Danışma Hattı" kurulmuş bulunmakta olup, resmi açıklamalar ile Dünya Sağlık Örgütü başta olmak üzere uluslararası güvenilir kaynakların verdiği güvenilir bilgilere itibar edilmesi tavsiye edilmektedir.

Koronavirüs (Covid-19) solunum yoluyla ve damlacıklar yöntemi ile bulaşmaktadır. Keza virüsün enfekte olmuş bireylere fiziksel temas, yüzeylerden bulaşma gibi çeşitli yollarla bulaşabildiği yapılan ilk klinik çalışmalardan tespit olunmuştur. Koronavirüs (Covid-19) enfekte ettiği kişilerin tedavisi olmayan ve ölüm oranı yüksek bir hastalık olan Akut Solunum Yolu Sendromu (SARS-nCov 2019) geçirmesine neden olabilen bir biyolojik ajandır (Surveillances 2020).

Koronavirüs (Covid-2019)'ün en tehlikeli özelliklerinden birisini bulaşı sonucu enfekte olan kişilerin herhangi bir semptom göstermeden taşıyıcı ve bulaştırıcı olabilmesi oluşturmaktadır. Normalde enfekte olan bir kişi, bunun farkına varmadan ve belirtiler ortaya çıkmadan virüsü yaymaya başlayabilmektedir (Bai ve diğerleri, 2020). Burada, virüsün inkübasyon dönemi önem arz etmektedir.

Üzerinde yapılmış klinik çalışmalar oldukça sınırlı olmasına karşın Koronavirüs (Covid-2019)'ün en önemli semptomlarının ateş, öksürük, burun akıntısı, zatürre, nefes darlığı, solunum yetmezliği, koku ve tat kaybı, ishal, halsizlik, göğüs ve kas ağrısı olduğu görülmektedir (Xu ve diğerleri, 2020). Ancak işyerleri açısından değerlendirildiğinde üst solunum yolu hastalıklarının genel belirtilerinin tümünün Koronavirüs (Covid-2019) maruziyetinde de görülebildiği bilinmektedir. İlk araştırmalar virüsle karşılaştıktan sonra genellikle 2 ile 7 gün içinde belirtilerin ortaya çıktığını, ancak kuluçka süresinin 14 ile 28 gün arasına kadar uzayabildiğini göstermektedir. Enfekte olmuş bireylerin tespiti içinse RT-PCR testi gibi çeşitli tıbbi yöntemler kullanılmaktadır.

3.  Herhangi Bir Çalışana Koronavirüs (Covid-19) Bulaşması Halinde Alınması Gereken Tedbirler

Yukarıda saydığımız belirtilerin işyerinde bir çalışanda görülmesi veyahut da bir çalışanda koronavirüs (Covid-2019) testinin pozitif çıkması durumunda işverence atılacak çeşitli adımlar bulunmaktadır. Gerek Covid-19 şüphesi gerekse de Covid-19 tanısı konulan bir çalışanın bulunması halinde acil durum eylem planının önceden belirlenmiş olması ve gerekli adımların ivedilikle atılması önem arz etmektedir.

Belirtmek gerekir ki 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun alt mevzuatı olan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik'in 7'inci maddesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yapılan duyurular gereği yangın, deprem, sel, heyelan gibi doğal afetlerde olduğu gibi Koronavirüs (Covid-19) Salgınında gördüğümüz üzere bulaşıcı hastalıklarda da "Bulaşıcı Hastalıklar Acil Durum Planı" hazırlaması zorunludur (Esen, 2020c). Bu planda işyerinde alınacak tedbirler, sorumlular, görevliler ve süreçler net olarak belirlenmelidir.

Herhangi bir çalışanda hastalığın belirtileri ortaya çıkması durumunda (Covid-19 şüphesi halinde) alınacak tedbirler şunlardır:

-    Öncelikle çalışan derhal sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir. Sevk sırasında kişiye mutlaka maske takılmalıdır. Kişi eğer evde ise işyerine gelmemelidir. Solunum yolu hastalığı belirtileri gösteren çalışanların işyerine gelmemesi, derhal maske takarak en yakın sağlık kuruluşuna başvurması sıkı sıkı tembihlenmelidir.

-    Filyasyon amacıyla yakın çalışma arkadaşları ve işyerinde bulunduğu sırada temas ettiği kişilerin listesi çıkarılmalıdır.

-    Teması muhtemel kişiler (çalışanlar, işverenler yahut üçüncü kişiler) gecikmeksizin bilgilendirilmeli ve mümkün mertebe izolasyon için evlerine gönderilmelidir.

-    Bu kişilerin evde bulundukları sırada da sosyal izolasyonu sağlamaları gerektiği belirtilmeli ve temas ettikleri kişilerde de belirtiler ortaya çıktığında en yakın sağlık kuruluşuna gitmeleri sağlanmalıdır.

-    Belirti gösteren çalışanın kullandığı ekipman, masa, klavye ve benzeri araçlar ve yüzeyler mutlaka dezenfekte edilmelidir. Bu kişinin kullandığı asansör, yemekhane, tuvalet ve benzeri tüm ortamlar evsel temizleyiciler ile dezenfekte edilmelidir.

İşyerindeki çalışması sırasında herhangi bir çalışanda testin pozitif çıkması (Covid-19 tanısı) durumunda işyerinde acil durum eylem planı kapsamında şu aksiyonlar alınmalıdır:

-    Tanı konulan kişi işyeri dışında ise işyerine gelmemelidir. Covid-19 tanısı konulan çalışanların işyerine gelmemesi, derhal maske takarak en yakın sağlık kuruluşuna başvurması istenilmelidir. Tanı konulan kişi işyerinde ise derhal maske takılarak en yakın sağlık kuruluşuna gönderilmelidir.

-    Durum derhal Sağlık Bakanlığı'nın Alo 184 hattına ve il sağlık müdürlüğüne bildirilmelidir.

-    Yakın mesai arkadaşları ve işyerinde bulunduğu sırada temas ettiği kişiler eve gönderilmelidir. Bu kişiler 14 gün evde karantinada kalmalıdır. Karantina sürecinde hastalık belirtisi ortaya çıkanlar en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.

-    Filyasyon amacıyla yakın çalışma arkadaşları ve işyerinde bulunduğu sırada temas ettiği kişilerin listesi çıkarılmalıdır, temaslılar listesi derhal Sağlık Bakanlığı'nın 184 hattına bildirilmelidir.

-    Yakın temaslı olarak karantinada olan kişinin de pozitif olması durumunda yine temas kurduğu kişiler tespit edilerek işlem tekrarlanmalıdır.

-    İşyerinden eve veya sağlık kuruluşuna sevk edilecek kişiler için bir izolasyon alanı oluşturulmalıdır.

-    Pozitif vakanın kullandığı muhtemel her alan; üretim alanları, ofisler, yemekhane, servis aracı, asansör, lavabo, toplantı odası, dinlenme odası, soyunma odası, revir ve benzeri tüm ortamlar dezenfekte edilmeli ve havalandırılmalıdır. Mümkünse tüm işyerinin dezenfekte edilmesi doğru olacaktır.

-    Bulaşmanın ilk tespiti sonrası yayılım tam tespit edilemiyorsa öncelik çalışanın bulunduğu kat veya yakın mesafedeki çalışanların karantinaya alınması doğru olacaktır. Yayılım eğer engellenemiyorsa tüm işyeri bazında karantina uygulaması düşünülmeli ve bunun hazırlığı yapılmalıdır. Covid-19'un çok hızlı yayılan niteliği dikkate alınarak izolasyon ve temas takibinin çok sıkı yapılması büyük önem arz etmektedir.

4.  İş Kazası Sayılacak Koronavirüs Maruziyeti Durumunda Yapılması Gerekenler

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince iş kazası; sigortalının işyerinde bulunduğu sırada yahut da işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,  emziren kadın sigortalının iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda yahut da sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır (5510 sayılı Kanun, Md. 12).

Sayılan bu hallerde sigortalıda koronavirüs (Covid-19) maruziyeti görülmesi halinde bu durum iş kazası sayılacağından ötürü konuyla ilgili olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirimde bulunulması zorunludur (Esen, 2020a, 2020b). Çalışanın Covid-19 testi pozitif çıktığında ve kişinin bu virüsü işyerinde, işyerine ait araçlarda, servis araçlarında veya iş seyahatinde veyahut da yukarıda belirtilen şekilde iş kazası sayılacak şekilde kaptığı biliniyor ise kazadan sonraki 3 iş günü içinde SGK'ya iş kazası bildirimi yapılmalıdır.

Çalışanda tespit edilen söz konusu virüs maruziyetin iş kazası olarak sayılıp sayılmayacağı konusunda tereddüde düşülen hallerde de ihtirazi kayıtla bildirim yapılması tavsiyemizdir. Olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı SGK tarafından incelenecek, olayın iş kazası sayılması halinde işveren zamanında bildirim yapılmaması nedeniyle uğranılabilecek yaptırımlardan kurtulmuş olacaktır.

İş kazası durumunda derhal şu tedbileri acil durum eylem planı kapsamında yerine getirilmesi gerekir:

-    İşyerinin insan kaynakları birimi, bölüm yetkilileri, iş sağlığı ve güvenliği birimi ve varsa işyeri sendika temsilcisi durumdan haberdar edilmelidir.

-    Bulaşma ile ilgili olarak iş kazası formları tutularak kayıtlar saklanmalıdır.

-    Aynı gün içinde kolluk kuvvetlerine (Hastane polisine) bildirim yapılmalıdır.

-    İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) bildirim yapılması zorunludur. Aksi takdirde işverenin idari para cezaları yanında SGK tarafından uygulanacak başkaca rücuen yaptırımlarla da karşılaşması olası olacaktır.

-    Virüs maruziyeti şeklinde oluşan kaza ile ilgili inceleme yapılmalı, bunlarla ilgili raporlar düzenlenmelidir (6331 sayılı Kanun, Md. 14).

-    İş kazası şeklindeki bulaşın bir daha meydana gelmemesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.

-    İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilmesi zorunlu olduğundan ötürü Covid-2019 maruziyeti sonrası iyileşerek veya inkübasyon süresini karantinada tamamlayarak işe dönün çalışanlara da Covid-19 başta olmak üzere bulaşıcı hastalıklar ile ilgili ilave eğitim verilmesi zorunludur (6331 sayılı Kanun, Md. 15, 17).

5.  Sonuç

Havayolu, fiziksel temas, damlacık gibi yollarla çok hızlı bir şekilde bulaşabilen ve enfekte olan insan sayısı tüm dünyada hızlı şekilde artan Koronavirüs (Covid-19) salgınının, toplum sağlığı açısından oluşturduğu riski yönetebilmek adına sosyal hareketliliği ve insanlar arası teması azaltarak sosyal izolasyonun mutlak şekilde sağlanması hayati derecede öneme haizdir. Ancak alınan tüm tedbirlere karşın işyerlerinde de Covid-19 görülebilmesi olası olup, bu tür durumlarda işverence alınacak tedbirlerin bilinmesi özel bir önem arz etmektedir. Bu çerçevede, bu makalede işyerlerinde koronavirüs (Covid-19) maruziyeti görülmesi halinde işyerince uygulanması tavsiye edilen acil eylem planının nasıl olması gerektiği iş hukuku, sosyal güvenlik hukuku ve iş sağlığı ve güvenliği hukuku yönlerinden topluca değerlendirilmiştir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun alt mevzuatı gereğince bulaşıcı hastalıklarla ilgili acil durum eylem planının virüs maruziyeti görülmeden önce işverence hazırlanması zorunludur. Bu planda işyerinde alınacak tedbirler, sorumlular ve süreçler net olarak belirlenmelidir. Herhangi bir çalışanda koronavirüs (Covid-19) bulaşının veya SARS-NCoV-2019 hastalığının belirtilerinin ortaya çıkması durumunda yahut da herhangi bir çalışanda test sonucu pozitif çıkması halinde işverence derhal alınması gereken aksiyonlar bulunmaktadır.

Buna ilave olarak belirli hallerde koronavirüs (Covid-19) maruziyeti görülmesi halinde bu durum iş kazası sayılacağından ötürü konuyla ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirimde bulunulması gerekmektedir. Çalışanda tespit edilen söz konusu virüs maruziyetin iş kazası olarak sayılıp sayılmayacağı konusunda tereddüde düşülen hallerde de ihtirazi kayıtla bildirim yapılması tavsiyemizdir. Olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı SGK tarafından incelenecek, olayın iş kazası sayılması halinde işveren zamanında bildirim yapılmaması nedeniyle uğranılabilecek yaptırımlardan kurtulmuş olacaktır.