• Sosyal Güvenlik     • İş Hukuku Mevzuatı     • Sosyal Sigortalar Mevzuatı    

Çalışmamızda fesih yasağının istisnası olan ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılıklar nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilmesinin getirdiği sorunlar ve 29 numaralı işten çıkış kodunun (KOD-29) yerine getirilen işten çıkış kodları ve işten ayrılış bildirgesi verildikten sonra işten ayrılış kodunun düzeltilmesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kod-29 sorunu, işten çıkış kodları, ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık, fesih, işten ayrılış nedenleri.

Sigortalının işten ayrılması durumunda, işten ayrıldığı günü takip eden 10 gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna işten ayrılış bildirgesi gönderilmektedir. İşten ayrılış bildirgesinde sigortalıya ilişkin birçok bilginin yanı sıra işten ayrılış nedeni de yer almaktadır.

İşten çıkış kodları iş sözleşmesinin neden sonlandırıldığı ile birlikte işveren tarafından mı yoksa işçi tarafından mı sonlandırıldığının anlaşılmasını sağlamaktadır. Fesih sürecinin nasıl olacağını belirlemekle birlikte, işçi ve işverenin feshe bağlı olarak ortaya çıkacak yükümlülüklerinin belirlenmesinde, hakların kazanılması veya kaybedilmesinde belirleyici olmaktadır.

Kod-29 yüz kızartıcı olarak ifade edilen davranışları da kapsayan birçok fesih sebebini içermektedir. 29 numaralı işten çıkış kodu, 17 Nisan 2020 tarihinden bu yana uygulanan fesih yasağı sürecinde fesih yasağının istisnasını oluşturmuştur. Covid-19 Salgınının ekonomik etkileri ve Kod-29’un fesih yasağının istisnası olması Kod-29 sorununun oluşmasına neden olmuştur. 

 SGK tarafından bu sorunun çözümüne yönelik yeni işten çıkış kodları getirilmiştir. Çalışmamızda KOD-29 sorunu, yeni getirilen işten çıkış kodları ve işten çıkış kodunun nasıl düzeltildiği üzerinde durulacaktır.

2.  Kod-29 Sorunu

Kod-29 nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilecek olması durumunda 4857 sayılı İş Kanunu'nun İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı başlıklı 25/II bendi kapsamından yer alan fiillerin ortaya çıkması gerekmektedir.

4857 Sayılı Kanun’un 25 inci maddesinin Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri başlıklı II numaralı bendinde yer alan fesih nedenleri arasında,

a) İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek,

yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.

b) İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması.

c) İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.

d) İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.

e) İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.

f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.

g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.

h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.

ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması,

yer almaktadır.

Covid-19 pandemi döneminde işverenlere fesih yasağı getirilmiş olup 29- I·s¸veren tarafından is¸c¸inin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranıs¸ı nedeni ile fesih" kodu, fesih yasağının istisnası olarak düzenlenmiştir. İşçi çıkarmak isteyen işverenler farklı kodlardan işçi çıkaramadıkları için 29 numaralı kodu kullanmışlardır.

KOD-29 üzerinde çokça durulması ve sorun teşkil eden husus, fesih nedenleri arasında yüz kızartıcı davranışlar bulunması ve bu durumunda iş arama sürecinde zorluğa sebebiyet vermesidir. Diğer taraftan bu kodla işten çıkarılan işçiler kıdem/ihbar tazminatı ve işsizlik ödeneği haklarından yararlanamamaktadır. Kod-29 nedeniyle işten çıkarılan işçi hem tazminat haklarından ve işsizlik ödeneği alma hakkından yoksun kalmaktadır hem de yeni iş bulma sürecinde sorun yaşamaktadırlar.

SGK yaklaşık 1 yılı aşkın süredir devam eden bu sorunun çözümüne yönelik olmak üzere 29 kodunu işten ayrılış nedenleri arasından çıkarmış olup, bu kodun yerine kullanılmak üzere yukarıda yer alan fiillerin her biri için ayrı ayrı işten çıkış kodu belirlemiştir. Böylelikle, birden fazla fesih nedeni içi tek bir kodun kullanılmasına son verilmiştir. Bu düzenlemeyle İşçinin işten ayrılış nedeni kolaylıkla anlaşılacaktır.

İşten ayrılış bildirgesinde yer alan işten çıkış nedenini gösterir işten çıkış kodunu işveren tek taraflı olarak belirlemektedir, çoğu zaman işçi işten çıkış kodunu ve nedenini bilmemektedir. Sonradan bu durumu öğrenmektedir. İşten çıkış kodunun doğru olup olmadığına ilişkin SGK ve İŞKUR tarafından bir kontrol ve denetim söz konusu değildir. Yanlış ve hatalı bildirilmesi durumunda öngörülen bir idari para cezası da bulunmamaktadır.

3.  İşten Ayrılış Nedenleri Tablosuna Eklenen Yeni İşten Çıkış Kodları 

Sosyal Güvenlik Kurumu 22/2/2013 tarihli ve 2013/11 sayılı Genelgenin birinci kısım altıncı bo¨lu¨mde yer alan "2.1- I·s¸ten ayrılıs¸ nedeni" alt bas¸lıgˆındaki is¸ten ayrılıs¸ nedenleri tablosundaki "29- I·s¸veren tarafından is¸c¸inin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranıs¸ı nedeni ile fesih" kodunu uygulamadan kaldırmış olup ve "41-" nolu koddan sonra gelmek u¨zere as¸agˆıdaki kodları eklemiştir. 

4.  İşten Ayrılış Bildirgesinin Verilmesi ve İşten Çıkış Kodunun Sonradan Değiştirilmesi

Sigortalı işten ayrılış bildirgesinin, işverenler tarafından verildikten sonra 10 gün içinde silinmesi ve güncellenmesi işlemi ile işten çıkış kodu değiştirilebilmektedir. 10 günden sonra, sigortalıların işten ayrılış nedenine yönelik talepleri işverenle birlikte müracaat etmişse değiştirilecek, bunun dışında sigortalı taleplerinde işten ayrılış nedeni ile ilgili herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. İşverenlerin işten ayrılış nedenine yönelik talepleri buna ilişkin belgelerle müracaat edilmesi halinde değiştirilecektir. Bu belgeler arasında kıdem ve ihbar tazminatının ödendiğini gösterir dekontlar, ibraname, işçiye tazminat ödendiğini gösterir arabulucu tutanağı ve mahkeme kararı gibi belgeler yer almaktadır.

İşten ayrılış nedeni ve işten ayrılış tarihinin 10 günlük süreden sonra SGK tarafından düzeltilmesi halinde, işsizlik sigortası ödeneği almak isteyen sigortalılara düzeltilen işten ayrılış bildirgesi ile 4447 sayılı Kanunun 51 inci maddesi kapsamında somut belge ile (ihbar veya kıdem tazminatının ödendiğini gösterir bordro veya banka dekontu vs.) İŞKUR’a müracaat etmesi yönünde bilgi verilmektedir.

Sigortalının işten ayrılış bildirgesinde yer alan işten ayrılış tarihi, prime esas kazanç ve gün sayısı ile işten ayrılış nedeni bilgileri SGK tarafından sigortalının işten ayrıldığı tarihin tespiti ve ay içinde işten ayrılan sigortalının aylığının hesaplanması ile İŞKUR tarafından işsizlik ödeneğinin hesaplanmasında doğrudan kullanıldığından bu bilgilerin hatasız ve noksansız doldurulması elektronik ortamda bildirilmesi gerekmektedir.

Sigortalıya hak etmediği halde aylık ve işsizlik ödeneği ödenmesi halinde yersiz ödemeye sebep olan işveren bu durumdan sorumlu tutulacaktır.

5.  Sonuç

İşten çıkış kodu işverenler tarafından tek taraflı olarak bildirilmektedir. Çoğu zaman sigortalıların işten çıkış koduna ilişkin bilgisi olmamaktadır. İşten çıkış kodu işverenler açısından çok önemli olmasa da işçiler açısından önemlidir. Yüz kızartıcı fesih sebepleriyle devamsızlık gibi fesih nedenlerinin aynı işten çıkış kodu üzerinden işlem görmesi sigortalıların iş bulma sürecinde mağduriyetlere yol açmaktaydı.  Ayrıca, sigortalılar açısından Kıdem tazminatı, İhbar tazminatı ve işsizlik ödeneği gibi feshe bağlı hakların kazanılmasında da işten çıkış kodu belirleyici rol oynamaktadır.

SGK tarafından yapılan Genelge değişikliği ile gecikmelide olsa KOD-29 sorununa çözüm getirilmiştir. Fesih yasağı 17 Mayıs 2021 tarihine kadar devam etmektedir. KOD-29’un yerine getirilen yeni kodlar 17 Mayıs 2021 tarihine kadar fesih yasağının istisnası durumundadır.

İşten çıkış kodunun doğru olarak bildirilmesi, eğer bir hata veya yanlışlık var ise sigortalının işten ayrıldığı tarihi takip eden günden itibaren 10 gün içinde işveren tarafından tek taraflı olarak, 10. günden sonra ise işverenin veya işçi ile işverenin SGK İl/Merkez müdürlüklerine dilekçe ile müracaat etmesiyle işten çıkış kodu değiştirilebilmektedir.

İşten çıkış kodu aynı zamanda fesih sürecinin nasıl olacağını da belirlemektedir. İşverenlerin işten çıkış kodunu doğru ve fesih nedenine uygun olarak belirlemeleri hak kayıplarının önüne geçecektir.