Türkiye Ürün İhtisas Borsasında Faaliyet Gösteren Aracılara ve Aracıların Faaliyetlerine İlişkin Mevzuat Hükümlerinde Yapılan Değişiklikler
Ahmet KILINÇ - AVUKAT - 12 Şubat 2024
Özet
5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’nun2 53’üncü maddesinin on üçüncü fıkrasında; ürün senetleri ve alivre sözleşmelerde gerçekleştirilen işlemlere dair gözetim ve denetim faaliyetleri Ticaret Bakanlığı (“Bakanlık”) ve Sermaye Piyasası Kurulunun (“SPK”) müştereken çıkaracağı bir yönetmelikle düzenleneceği ve bu faaliyetler neticesinde ortaya çıkan hususlara ilişkin olarak alınacak tedbirler ve yapılacak işlemlerin 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“6362 sayılı Kanun”) ve ilgili mevzuata tabi olacağı düzenlenmiştir.
Bu düzenlemelere dayanılarak hazırlanan Türkiye Ürün İhtisas Borsasında Aracılık Faaliyetleri ile Aracıların Gözetimi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) 20.04.2019 tarih ve 30751 sayılı Resmî Gazetede3 yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu defa 26.12.2023 tarih ve 32411 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Türkiye Ürün İhtisas Borsasında Aracılık Faaliyetleri ile Aracıların Gözetimi ve Denetimi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik4 (“Değişiklik Yönetmeliği”) hükümleri ile Yönetmelik’te bir takım değişiklik ve eklemeler yapılmıştır. Bu çalışmada öncelikle genel olarak Yönetmelik hükümlerine değinilerek Değişiklik Yönetmeliği kapsamında yapılan düzenlemelere yer verilecektir.
Anahtar Kelimeler
Türkiye ürün ihtisas borsası, SPK, faaliyet izni.
1. Yönetmelik Hükümlerine Genel Bir Bakış
Yönetmelik’in 2’nci maddesinde, elektronik ürün senedi ve elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nda (“Borsa/TÜRİB”) alım satımına aracılık edilmesi, aracıların yetkilendirilmesi, bu yetkinin askıya alınması ve iptali, aracıların gözetim ve denetimi ile aracılık hizmetlerine dair diğer işlemleri kapsadığı düzenlenmiştir.
Elektronik ürün senedi (“ELÜS”), 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu5 çerçevesinde geçerli bir lisans belgesi kapsamında tarım ürünlerinin depolanmasıyla iştigal eden lisanslı depo işletmesi tarafından Bakanlık tarafından belirlenen usul ve esaslara uygun olarak oluşturulan elektronik kaydı ifade etmektedir.
Yönetmelik kapsamında vadeli işlem sözleşmesi de satıcının satılan ürünü veya mevzuata uygun olarak ürünü temsilen çıkarılan senetleri belli bir vade sonunda devir ve teslim etmeyi, alıcının ise ürün bedelini belli bir vade sonunda ödemeyi taahhüt ettiği alım satıma ilişkin sözleşme olarak tanımlanmıştır.
Aracı ise, Yönetmelik kapsamında TÜRİB’de aracılık yapmaya yetkili olan ürün piyasası aracı kurumunu ifade etmektedir.
Yönetmelik’in 1 ila 4 üncü maddelerini içeren birinci bölümünde amaç, kapsam, dayanak ve tanımlar; 5 ila 11 inci maddelerini içeren ikinci bölümünde aracılara faaliyet izni verilmesi ile esas sözleşme ve ortaklık yapısı değişikliğine ilişkin hükümler; 12 ila 15. maddelerini içeren üçüncü bölümünde aracıların faaliyetleri, yükümlülükleri ve yapamayacakları iş ve işlemler; 16 ile 18. maddelerini içeren dördüncü bölümünde aracıların gözetimi, denetimi ve uygulanacak yaptırımlar; 19 ila 21. maddelerini içeren beşinci ve son bölümünde çeşitli ve son hükümlere düzenlenmiştir.
2. Değişiklik Yönetmeliği Kapsamında Yapılan Değişiklik ve Eklemeler
Değişiklik Yönetmeliği kapsamında Yönetmelik’in tüm bölümlerinde değişiklik ve eklemeler yapılmıştır. Yönetmelik’in aşağıdaki maddelerinde değişiklik ve eklemeler yapılmış olup, yazımızın devamında bu değişiklik ve eklemelere değinilecektir.
Madde/Fıkra No |
Madde Başlığı |
4/1 |
Tanımlar |
5 |
Faaliyet izni için aranan şartlar |
6/1-c, ç |
Faaliyet izni için aranılan belgeler |
7/2 |
Faaliyet izninin verilmesi |
9 |
Merkez dışı örgütler (Önceki başlık: Şube açılması) |
10/1-b, ç ile 10/3 |
Pay sahipleri ve yöneticilerde aranan genel şartlar |
11 |
Personele ilişkin şartlar |
12 |
Aracılık faaliyeti |
12/A |
Takas ve saklama hizmetleri |
13/1-a, d, g, ğ |
Aracılık faaliyetine ilişkin genel ilke ve esaslar |
14/1-5-6-8-9, 14/4-e |
Aracıların yükümlülükleri |
15/2, 9, 12, 13, 14, 15 |
Aracıların yapamayacakları iş ve işlemler |
17 |
Uygulanacak yaptırımlar ve alınacak tedbirler |
18/2-3 |
Bildirim |
19/1 |
Aracı kuruluşların ve diğer Borsa üyelerinin yetkilendirilmesi (Önceki başlık: Sermaye piyasası aracı kurumlarının yetkilendirilmesi) |
2.1. Tanımlarda Yapılan Değişiklik ve Eklemeler
Değişiklik Yönetmeliği ile Yönetmelik’in “Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinin (ı) bendinde tanımlanan “Sermaye piyasası aracı kurumu” kavramı ve tanımı değiştirilmiştir. Değişiklik ile bu kavram, “Aracı kuruluş” ifadesi olarak düzenlenmiş ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında SPK tarafından yetkilendirilen yatırım kuruluşlarına ek olarak 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlanan bankalar da aracı kuruluş olarak tanımlanmıştır. “Tanımlar” başlıklı maddeye aşağıdaki kavramlar ve tanımları eklenmiştir. Buna göre;
i) Çerçeve sözleşme, Yönetmelik kapsamında aracılık faaliyetinin yerine getirilebilmesi için faaliyetlere başlanmadan önce taraflar arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, müşteriye sunulacak hizmetler ile tarafların hak ve yükümlülüklerinin yer aldığı, müşterilerle başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan, asgari hüküm ve koşulları Borsa tarafından belirlenen sözleşmeyi,
ii) Saklama, aracılık faaliyetleri sebebiyle teminat olarak emanetçi sıfatıyla veya her ne nam altında olursa olsun Borsa faaliyetleriyle ilişkili olarak hizmet verilen kişi veya kuruluşlara ait saklamaya konu olabilecek, kayden veya fiziken tevdi veya teslim edilen varlıkların, ilgili kişi veya kuruluş bazında tutulması ve izlenmesi ile bu varlıkların varsa, faiz veya itfa bedeli tahsilatı işlemlerinin ilgili hesaplara yansıtılmasını,
iii) Takas, piyasada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak ortaya çıkan yükümlülüklerin, Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenen süre ve şartlarda, takas merkezi üyesi kuruluşlar tarafından yerine getirilmesi suretiyle takas merkezi ve elektronik kayıt kuruluşu tarafından taraflar arasında nakit veya diğer varlıkların aktarımını sağlayan süreçlerin tamamını,
iv) Takas merkezi, Borsa Yönetim Kurulu tarafından takas merkezi olarak görevlendirilen merkezini ifade etmektedir.
2.2. Faaliyet İzni İçin Aranan Şartlarda Yapılan Değişiklikler
Yönetmelik’in “Faaliyet izni için aranan şartlar” başlıklı 5 inci maddesinin ilk fıkrasında daha önce, Faaliyet izni talebinde bulunanın; anonim şirket şeklinde kurulması, paylarının yarısından fazlasının bir veya birden fazla ticaret borsasına ait olması, paylarının tamamının nama yazılı olması, asgari 1 milyon TL sermayeye sahip olması, şirket esas sözleşmesinin amaç ve konu bölümünde Yönetmelik hükümleri çerçevesinde Borsa’da ELÜS ve ELÜS’e dayalı vadeli işlem sözleşmelerine yönelik aracılık faaliyetinde bulunulmasına dair hükmün yer alması, şirkette pay sahibi gerçek kişilerin, pay sahibi ticaret şirketlerinin gerçek kişi temsilcilerinin, şirketin yönetim kurulu üyelerinin ve genel müdürünün 10 uncu maddede belirtilen şartları haiz olması ve Bakanlıkça belirlenen diğer şartları taşıması gerektiği düzenlenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile Yönetmelik’in bu maddesinde düzenlenen asgari özsermaye yükümlülüğü 10 milyon TL’ye yükseltilerek sermayenin nakden ve tamamen ödenmiş olması şart koşulmuş ve maddenin üçüncü fıkrasında, belirlenen bu sermaye tutarının her yıl 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması öngörülmüştür.
Bununla birlikte önceki hükme ek olarak, faaliyet izni talebinde bulunanın faaliyet izni verilmesinden itibaren 6 ay içinde Borsa’ya karşı yükümlülüklerini yerine getirerek Borsa’ya üyelik başvurusunda bulunacağına ilişkin yazılı taahhütname sunması gerektiği öngörülmüştür.
Maddenin ikinci fıkrasında yer alan “Sermaye piyasası aracı kurumları” ibaresi de Yönetmelik’in 4’üncü maddesinde yapılan değişikliğe uygun olarak “Aracı kuruluşlar” olarak değiştirilmiştir.
2.3. Faaliyet İzni Başvurusuna Eklenecek Belgelere İlişkin Değişiklikler
Yönetmelik’in “Faaliyet izni için aranılan belgeler” başlıklı 6 ncı maddesinde, aracıların faaliyette bulunabilmesi için dilekçe ile Bakanlığa başvurması gerektiği ve dilekçeye ek olarak; şirket esas sözleşmesinin üç nüshası, pay sahibi ticaret şirketlerinin SMMM, YMM veya bağımsız denetim kuruluşlarınca onaylanan son bir yıla ait finansal tabloları, pay sahibi gerçek kişiler ile pay sahibi ticaret şirketlerinin gerçek kişi temsilcilerinin 10. maddede belirtilen şartları haiz olduklarına dair beyanları, şirketin yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürünün 10. maddede belirtilen şartları haiz olduklarına dair beyanları ve personelin isim, unvan ve eğitim durumlarını
gösteren liste ile görev ve sorumluluklarının yer aldığı iş tanımlarının sunulması gerektiği düzenlenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile, Pay sahibi gerçek kişiler ile pay sahibi ticaret şirketlerinin gerçek kişi temsilcilerinin ve şirketin yönetim kurulu üyeleri ile genel müdürünün sunacağı beyanlara ek olarak; Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde bu kişilere ilişkin Yönetmelik’in 10 uncu maddesinde belirtilen şartların sağlandığını tevsik edici bilgi ve belgelerin sunulması gerektiği öngörülmüştür.
2.4. Faaliyet İzni Verilmesine İlişkin Eklemeler
Yönetmelik’in “Faaliyet izninin verilmesi” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasında, faaliyet izni başvurusuna ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda 5 inci maddede öngörülen şartları taşıyan ve 6 ncı maddede belirtilen belgeleri ibraz eden şirketlere faaliyet iznini gösteren bir yetki belgesi verileceği ve ikinci fıkrasında aracıların Borsa’ya üye olmadan faaliyete başlayamayacağı düzenlenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile ikinci fıkraya yapılan ekleme çerçevesinde, Borsa üyelik şartları, başvuru usulü ve izni ile Borsa üyelerinin faaliyetleri süresince uymaları gereken ilke ve esasların Borsa yönergeleri ile düzenlenmesi öngörülmüştür.
2.5. Merkez Dışı Örgütlere İlişkin Yapılan Değişiklikler
Yönetmelik’in “Şube açılması” başlıklı 9 uncu maddesinde aracıların Borsa’nın uygun görüşü ve Bakanlık izni ile şube açabileceği düzenlenmiş olup, Değişiklik Yönetmeliği ile bu madde tamamen değiştirilmiş ve madde başlığı “Merkez dışı örgütler” olarak düzenlenmiştir.
Maddenin birinci fırkasına göre aracıların merkez dışı örgütleri, şubeler ve aracının acentelik faaliyetini yürüten ticaret borsaları ve aracı kuruluşlardan oluşmaktadır. Acentelik faaliyetinin ayrıntıları Borsa yönergeleriyle belirleneceği ve bu faaliyetin müşteriye çerçeve sözleşme imzalatılması ve/veya müşteri emirlerinin aracılara iletilmesi ile emir sonuçlarının müşteriye bildirilmesine ilişkin faaliyetleri ifade ettiği belirtilmiştir.
İkinci fıkraya göre, aracılar Bakanlık izni ile merkez dışı örgütler açabilir. Merkez dışı örgütlerin açılmasına ilişkin usul ve esaslar Borsa yönergeleriyle belirlenecek ve Borsa yönergelerine göre Borsa tarafından alınan başvurular Bakanlığa sunulacaktır.
Üçüncü fıkraya göre, aracıların herhangi bir merkez dışı örgütü faaliyete geçtikten sonra Bakanlık veya Borsa tarafından yapılacak incelemeler sonucunda merkez dışı örgütün mevzuata aykırı iş ve işlemlerinin tespiti halinde Bakanlık tarafından aracıların merkez dışı örgüt faaliyetleri durdurulabilir ve/veya aracıların merkez dışı örgüt açmasına kısıtlama getirilebilecektir.
Dördüncü fıkraya göre, aracılar, merkez dışı örgütlerinin faaliyetlerini düzenli olarak denetlemekle yükümlüdür ve merkez dışı örgütlerin faaliyetleri nedeniyle Bakanlığın aracılara yönelik yaptırım uygulama ve tedbir alma yetkisi saklıdır.
Beşinci ve son fıkrada ise, merkez dışı örgütlerinin işleyişine ilişkin usul ve esaslar Borsa yönergeleri ile düzenlenmesi öngörülmüştür.
2.6. Pay Sahipleri ve Yöneticilerde Aranan Genel Şartlar ile Personele İlişkin Şartlarda Yapılan Değişiklik ve Eklemeler
Yönetmelik’in “Pay sahipleri ve yöneticilerde aranan genel şartlar” başlıklı 10 uncu maddesi ve “Personele ilişkin şartlar” başlıklı 11 inci maddesinde değişikliklere gidilmiştir.
Yönetmelik’in 10 uncu maddesinin birinci fıkrasında pay sahibi gerçek kişilerin, pay sahibi ticaret şirketlerinin gerçek kişi temsilcilerinin, yönetim kurulu üyelerinin ve genel müdüründe aranan şartlar genişletilerek aşağıdaki şartlar eklenmiştir:
i) Faaliyet izni iptal edilmiş aracılarda veya yatırım kuruluşlarında bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmamaları ve
ii) 5174 sayılı Kanun, 5300 sayılı Kanun, 5411 sayılı Kanun, 4208 sayılı Kanun ve ödünç para verme işleri hakkında mevzuat ile 6362 sayılı Kanuna aykırılıktan dolayı mahkûm olmamaları.
Değişikliklere ek olarak üçüncü fırkada, Genel Müdür olarak atanacak kişinin işletme, iktisat, maliye, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, hukuk, mühendislik, sermaye piyasaları veya bankacılık alanlarında lisans veya lisansüstü öğrenim görmüş olması ve yükseköğrenim sonrası mali piyasalar alanında en az 7 yıllık mesleki deneyiminin olması ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen kapsamda talep edilen Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu tarafından verilen lisans belgelerine sahip olması gerektiği öngörülmüştür.
2.7. Aracılık Faaliyetleri, Yükümlülükler ve Yasaklara İlişkin Yapılan Değişiklik ve Eklemeler
2.7.1. Aracılık Faaliyetleri ile Bu Faaliyete İlişkin İlke ve Esaslar
Yönetmelik’in “Aracılık faaliyeti” başlıklı 12 nci maddesinde, aracılık faaliyetinin müşterilerin elektronik ürün senedi ve elektronik ürün senedine dayalı vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin alım veya satım emirlerinin müşteri adına ve hesabına aracılar tarafından Borsa’ya iletilmek suretiyle gerçekleştirilen işlemler olduğu, aracıların aracılık faaliyeti kapsamında fiziki ve/veya elektronik ortamda emir kabul edebileceği ve müşterilerin alım ve satım emirlerini Borsa’ya iletmeleri ve Borsa’da gerçekleştirecekleri diğer iş ve işlemlerin Borsa yönergeleri ile düzenlenmesi öngörülmüştür.
Değişiklik Yönetmeliği ile maddeye eklenen 4’üncü fıkra çerçevesinde, aracıların mevzuattan kaynaklanan yükümlülüklerinin sağlanmasına yönelik hizmetleri aralarında akdedilecek bir sözleşme ile başka bir aracıdan alabileceği ve bu durumun aracıların mevzuattan kaynaklanan sorumluluklarını ortadan kaldırmadığı düzenlenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile Yönetmelik’te daha önce düzenlenmeyen takas ve saklama hizmetleri 12/A numaralı ayrı bir madde ile Yönetmelik’e dâhil edilmiştir. İlgili madde ile, takas hizmeti ile saklama hizmetinin aracılar tarafından verilebileceği gibi anılan hizmetlerin müşterilere bir aracı kuruluş veya bir başka aracı kuruluş vasıtasıyla sağlanmasının mümkün olduğu ve takas ve saklama hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin usul ve esasların Borsa yönergeleriyle düzenleneceği öngörülmüştür.
Yönetmelik’in “Aracılık faaliyetine ilişkin genel ilke ve esaslar” başlıklı 13’üncü maddesinin birinci fıkrasında, aracıların aracılık faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında uygulanacak ilke ve esaslar düzenlenmiştir. Değişiklik Yönetmeliği ile fıkraya ve fıkranın (a) ve (d) bentlerinde ise değişiklik öngörülmüş ve (g) ve (ğ) bentleri eklenmiştir.
Yönetmelik’in 13’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca aracıların faaliyetlerini gerçekleştirirken; müşteriyle imzalanan çerçeve sözleşmede belirtilen esaslar, müşteri emrini en iyi şekilde gerçekleştirme yükümlülüğü, özen ve sadakat borcu çerçevesinde yürütüleceği düzenlenmiş olup, Değişiklik Yönetmeliği ile çerçevenin kapsamı genişletilmiş ve Borsa düzenlemeleri de bu çerçeve kapsamında dâhil edilmiştir.
Yönetmelik’in 13 üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde ise aracıların, müşteri emirlerinin gizliliğini koruması gerektiğini, müşteriye ait emir bilgilerini herhangi bir üçüncü şahsa, müşteri aleyhine ve üçüncü şahıs lehine müşterinin bilgisi ve rızası olmaksızın aktaramayacağı düzenlenmiş iken; Değişiklik Yönetmeliği ile 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve buna dayanılarak yürürlüğe konulan mevzuat çerçevesinde müşterinin kişisel verileri de gizlilik kapsamına dâhil edilmesi öngörülmüştür. Aynı hükümde ayrıca piyasa bozucu eylemlere ilişkin mevzuat hükümleri ile Borsa’nın disiplin hükümlerinin saklı olduğu öngörülmüştür.
Değişiklik Yönetmeliği ile 13’üncü maddenin birinci fıkrasına eklenen (g) bendi ile, saklama hizmeti veren aracıların ya da aracı kuruluşların, müşteriye
ait elektronik ürün senedi ve buna dayalı vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin müşteri bazında, nakitlere ilişkin olarak ise toplu bazda veya müşteri bazında kendi nezdindeki hesap ve kayıtlar ile elektronik kayıt kuruluşu ve nakitlerin saklandığı kuruluşlar nezdindeki hesap ve kayıtlar arasında günlük mutabakat sağlanacağı öngörülmüştür.
Değişiklik Yönetmeliği ile 13’üncü maddenin birinci fıkrasına eklenen (ğ) bendi ile ise, aracıların müşterilerinden aracılık faaliyetleri nedeniyle teminat alınmasına ilişkin şartlar, müşterilere uygulanabilecek asgari ve azami komisyon oranları, anılan teminatların saklanması ve kullanılmasına ilişkin ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde Borsa yönergelerinde yer alan hükümlere uyulacağı öngörülmüştür.
2.7.2. Aracıların Yükümlülükleri
Yönetmelik’in “Aracıların yükümlülükleri” kenar başlıklı 14 üncü maddesinin birinci fıkrasında aracıların, müşterileriyle işlem yapmaya başlamadan önce, sunulacak hizmete ilişkin yazılı bir sözleşme yapacakları, sözleşmelerin, müteselsil sıra numaralı ve en az iki nüsha olarak düzenleneceği, bir örneğinin müşteriye verileceği, sözleşmelerde mevzuata aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracılar lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilemeyeceği düzenlenmiştir. Değişiklik Yönetmeliği ile, aracıların müşteriyle işleme başlamadan önce yazılı veya Aracı Kurumlar ve Portföy Yönetim Şirketleri Tarafından Kullanılacak Uzaktan Kimlik Tespiti Yöntemlerine ve Elektronik Ortamda Sözleşme İlişkisinin Kurulmasına İlişkin Tebliğ (III-42.1) hükümlerine6 uygun olarak elektronik ortamda asgari şartları Borsa düzenlemeleri ile belirlenecek bir çerçeve sözleşme yapmak zorunda olduğu hükmü eklenmiştir.
İlgili maddenin dördüncü fıkrasında aracıların internet sitesi kurması gerektiği belirtilmiş ve internet sitesinde asgari olarak yer verilmesi gereken unsurlar sayılmıştır. Değişiklik Yönetmeliği ile bu maddeye Borsa tarafından gerek görülen hususlar eklenmiştir.
İlgili maddenin dördüncü fıkrasında aracıların sözleşme, kayıt ve belgeler ile ses kayıtlarının saklanmasına ilişkin hükümler düzenlenmiş; Değişiklik Yönetmeliği ile, çerçeve sözleşme dâhil her türlü sözleşme ile diğer tüm kayıt ve belgelerin Borsa yönergelerinde yer alan hüküm ve koşullar çerçevesinde saklanması gerektiği öngörülmüştür.
Maddenin altıncı fıkrasında, aracıların ve şubelerin defter ve kayıt düzenleme usulü ile, muhasebe, kayıt ve belge düzenine ilişkin yükümlülükleri öngörülmüş; Değişiklik Yönetmeliği ile, “şube” ibaresi “merkez dışı örgüt ibaresi” ile değiştirilmiş ve aracıların Borsa’da yaptıkları işlemlerin kaydedileceği Borsa işlem defterini de gerçeğe uygun bir şekilde tutması ve düzenlemesi gerektiği düzenlenmiştir.
İlgili maddeye eklenen sekizinci fıkra ile aracıların elektronik ürün senedi ve buna dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin teslimi, bedellerinin ödenmesi ve bu araçlara yönelik takas ve saklama hizmetleri de dâhil olmak üzere Borsa’da gerçekleştirdiği işlemlerin tümünden ve personelinin görevleri esnasında yaptıkları işlerden, müşterilerine, diğer aracılara, Borsa’ya ve/veya üçüncü kişilere verdikleri zararlardan sorumlu oldukları düzenlenmiştir.
Maddeye eklenen dokuzuncu ve son fıkraya göre aracıların, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun7 ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca hesap açmadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit etmeleri gerekmektedir.
2.7.3. Aracılık Faaliyetlerine İlişkin Yasaklar
Yönetmelik’in “Aracıların yapamayacakları iş ve işlemler” başlıklı 15 inci maddesinde, aracılar tarafından yapılması yasaklanan iş ve işlemlere yer verilmiş; ikinci fıkrada mevduat veya katılım fonu toplayamayacakları, bu eyleme sonuç verebilecek iş ve işlemler yapamayacakları düzenlenmiş; Değişiklik Yönetmeliği ile mevzuatın imkân verdiği haller
hariç olmak üzere ödünç para verme işlemleri yapamayacakları ve aracıların müşteri işlemlerini gerçekleştirme faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek hatalı işlemlerinin bu kapsamda olmadığına ilişkin hüküm eklenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile ilgili maddeye eklenen fıkralar kapsamında aracılar;
- Mevzuatın imkân verdiği haller hariç olmak üzere elektronik ürün senedi ve buna dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin belli bir getiri sağlayacağı yönünde herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunamaz.
- Fiktif hesap açamaz, işlemlerini kayıt dışı bırakamaz ve gerçek mahiyetine uygun düşmeyen kayıtlar tesis edemez.
- Ticari amaçla gayrimenkul alım satımında bulunamaz.
- Nezdinde bulunan müşteri nakdi, elektronik ürün senedi ve buna dayalı vadeli işlem sözleşmelerini, kendi mal varlıklarından ayrı olarak müşteri bazında izler ve bu varlıkları müşterilerin yazılı açık izni olmaksızın tevdi amacı dışında kendilerine veya üçüncü kişilere menfaat sağlayacak şekilde kullanamaz.
2.8. Yaptırım ve Tedbirlere İlişkin Yapılan Değişiklik ve Eklemeler
Yönetmelik’in “Uygulanacak yaptırımlar ve alınacak tedbirler” başlıklı 17 inci maddesinde, Bakanlık’ın aracıların Yönetmelik ve ilgili diğer mevzuata aykırı hareket etmesi, mali durumlarının bozulması veya Borsada işlem yapanların haklarının ve kamu menfaatinin korunmasının gerektiği hallerde ya da olağan dışı menfi gelişmelerde, bu durumların mahiyet ve önemini göz önüne alarak; aracıları uyarmaya, aracılardan verilen süre içerisinde aykırılıkların veya eksikliklerin giderilmesini istemeye, aracıların faaliyet iznini en fazla 6 aya kadar askıya almaya, faaliyet iznini iptal etmeye ve diğer her türlü tedbiri almaya görevli ve yetkili olduğu düzenlenmiştir.
Ayrıca faaliyet izinlerinin iptal edilmesine ilişkin Bakanlık kararının aracılara bildirildiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde sona erme kararı almaları veya esas sözleşmelerini Yönetmelik kapsamındaki aracılık faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmelerinin zorunlu olduğu ve değişikliklerin de yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin ilanı izleyen 10 iş günü içinde Bakanlık’a gönderileceği düzenlenmiştir.Değişiklik Yönetmeliği ile faaliyet iznini askıya almayı ve iptal etmeyi gerektiren fiil ve haller aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
Aracıların faaliyet iznini askıya almayı gerektiren fiil ve haller:
a) Faaliyet izninin askıya alınmasının talep edilmesi.
b) Faaliyet izninin alınması sırasında aranan şartların kaybedildiğinin Bakanlıkça tespit edilmesi.
c) Bakanlığın uyarısı ve talimatlarına rağmen aykırılıkların veya eksikliklerin Bakanlıkça verilen süre içerisinde giderilmemesi.
Aracıların faaliyet iznini iptal etmeyi gerektiren fiil ve haller:
a) Faaliyet izninin iptal edilmesinin talep edilmesi.
b) Faaliyet izninin yanlış veya yanıltıcı beyanlarda bulunularak ya da hukuka aykırı diğer yollarla alınmış olması.
c) Faaliyet izninin alınması sırasında aranan şartların kaybedildiğinin Bakanlıkça tespitinden itibaren üç ayı geçmemek üzere Bakanlıkça verilen süre içinde bu şartların yeniden sağlanamaması.
ç) Faaliyet izninin askıya alınmasını gerektiren aykırılıkların veya eksikliklerin süresi içerisinde giderilmemesi.
Değişiklik Yönetmeliği ile ilgili maddeye eklenen beşinci fıkra kapsamında Borsa üyelerinin gözetim ve denetiminin Borsa tarafından gerçekleştirildiği, Bakanlık’ın faaliyet iznine ilişkin tedbir uygulama yetkisi saklı kalmak kaydıyla Borsa, Borsa üyesi olan aracıların Borsa düzenlemelerine aykırı faaliyetlerinin tespit edilmesi halinde aykırılıkların Bors
Borsaca belirlenen bir sürede giderilerek ilgili mevzuata, işletme amaç ve ilkelerine uygunluğun sağlanmasını istemeye, usul ve esasları Borsa yönergeleriyle belirlenen uyarı, üyeliğin askıya alınması ve üyeliğin iptali şeklindeki disiplin cezalarını uygulamaya, aykırılıklarla doğrudan ilişkili olduğu tespit edilen aracı yönetim kurulu üyeleri ve personeli hakkında Borsa yönergelerinde yer alan disiplin cezalarının uygulanmasını aracıdan talep etmeye ve Borsa üyesi olan aracılar hakkında Borsadaki aracılık faaliyetlerine yönelik gerektiğinde her türlü tedbiri almaya yetkili olduğu, yapılan işlemlere ilişkin olarak Borsa tarafından Bakanlık’a bilgi verileceği düzenlenmiştir.
2.9. Bildirimlere İlişkin Yapılan Değişiklikler
Yönetmelik’in “Bildirimler” başlıklı 18 inci maddesinde, Bakanlıkça faaliyet izni askıya alınan, askı hali kaldırılan veya faaliyet izni iptal edilen aracıların derhal Borsa’ya bildirileceği düzenlenmiş; Değişiklik Yönetmeliği ile askıya alınma ve iptale ilişkin süreç daha kapsamlı ve önceki düzenlemedeki kronolojik sıraya bağlı kalacak şekilde yeniden hüküm altına alınmıştır.
Değişiklik Yönetmeliği ile ilgili maddeye eklenen fıkralar kapsamında sırasıyla;
a) Faaliyet izni askıya alınan aracıların Borsadaki işlemleri askı süresince durdurulur.
b) Faaliyet izni iptal edilen aracıların Borsa tarafından üyeliği iptal edilir.
c) Borsa tarafından aracıların müşterilerinin hak ve menfaatlerini koruyucu tedbirler alınır. Bu durumda aracılar, müşterilerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla Borsa yönergelerinde yer alan tedbirlere ve bu kapsamda Borsa tarafından verilecek talimatlara uymak zorundadır.
d) Borsa tarafından Borsa yönergeleri uyarınca üye
liği askıya alınan veya iptal edilen aracılar gerekçeleri ile birlikte derhal Bakanlığa bildirilir.
e) Aracıların faaliyet izni Bakanlık tarafından askıya alınır veya iptal edilir.
2.10. Aracı Kuruluşların ve Diğer Borsa Üyelerinin Yetkilendirilmesine İlişkin Değişiklikler
Yönetmelik’in “Sermaye piyasası aracı kurumlarının yetkilendirilmesi” başlıklı 19 uncu maddesinin birinci fıkrasında 01.01.2024 tarihinden itibaren Bakanlık tarafından ürün piyasaları konusundaki yetkinlik ve tecrübesi yeterli görülen sermaye piyasası aracı kurumları, Kurul’un uygun görüşüyle Yönetmelik’te tanımlanan “aracı” tanımı kapsamında yetkilendirilebilir şeklinde düzenlenme mevcut iken Değişiklik Yönetmeliği ile ilgili maddenin başlığı “Aracı kuruluşların ve diğer Borsa üyelerinin yetkilendirilmesi” şeklinde değiştirilmiş ve birinci fıkradaki yetkilendirmeye ilişkin belirlenen tarih değiştirilmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile 31.12.2026 tarihinden itibaren Bakanlık tarafından ürün piyasaları konusundaki yetkinlik ve tecrübesi yeterli görülen sermaye piyasası aracı kurumları, Kurulun uygun görüşüyle Yönetmelik’te tanımlanan “aracı” tanımı kapsamında yetkilendirilebilecektir.
3. Sonuç
Değişiklik Yönetmeliği ile Yönetmelik kapsamında değişiklik ve eklemeler yapılarak özellikle elektronik ürün senetleri ve buna dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin alım satımına aracılık edenlerin yetkilendirilmesi, aracıların gerekli sermayelerinin artırılması, sermayelerin ödenmiş olması şartı, diğer kuruluş veya borsalarla sözleşme yapılmasına imkân tanınması, aracıların gözetim ve denetim faaliyetleri ve aracıların uymaları gereken kurallara ilişkin düzenlemeler öngörülmüş ve yürürlüğe konulmuştur.
Kaynakça
- www.mevzuat.gov.tr
- www.resmigazete.gov.tr