Ülkemizde Yaşanan Deprem Felaketi Nedeniyle Kamu İhalelerinde Alınan Önlemler

Cemil GÜNDÜZ

Kamu İhale Uzmanı

Özet

Kamu ihaleleri gerek piyasa büyüklüğü gerekse de sürekli değişen mevzuatıyla ülkemizde gündemden düşmeyen bir alandır. İhale süreçlerinde gerçekleşen hukuka aykırı iş ve işlemler için itiraz mekanizmaları İhale Kanunlarında düzenlenmiştir. Ancak bu düzenlemelerde günün şartlarına uygun değişiklikler ve uygulamalar olabilmektedir. İhale süreçlerinde yer alan düzenlemelerde, ülkemizde 6 Şubat tarihinde yaşanan deprem felaketi nedeniyle ilgili bölgede uygulanmak üzere olağanüstü önlemler alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İhale, deprem, olağanüstü, önlemler.

1. Giriş

Deprem sadece ülkemizde değil dünyada da önceden kestirilmesi bilimsel olarak henüz mümkün olmayan bir doğal felakettir. 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde ve Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde iki deprem meydana gelmiş olup bu depremler neticesinde çok büyük miktarda can ve mal kaybı yaşanmıştır.

6785 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile depremden etkilenen Kahramanmaraş, Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa'da 08.02.2023 Çarşamba'dan itibaren üç ay süreyle olağanüstü hâl (OHAL) ilan edilmiştir.

11.02.2023 tarihli (mükerrer sayılı) Resmi Gazete’de yayımlanan “Olağanüstü Hal Kapsamında Yargı Alanında Alınan Tedbirlere İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” ile depremden etkilenen iller ile bu bölgelerde yakınları bulunan (kurtarma çalışmalarına katılan) kişiler için yargı alanına yönelik bazı tedbirler alınmıştır. Yine bu süreçte idari yönden alınan tedbirlerden kamu ihalelerini etkileyen tedbirlerin neler olduğu makalemizin konusunu teşkil edecektir.

2. Deprem Sonrası Kamu İhale Kurumunca Alınan İlk Tedbirler

Depremin gerçekleştiği günün sabahında, daha önce gerçekleştirilmesi için EKAP üzerinden duyurulan ihaleler ile ilgili olarak Kamu İhale Kurumu hemen harekete geçmiş; 6.2.2023 tarihinde internet sitesinde gerekli duyuruları hemen yayımlamıştır.

2.1. İhale Süreçlerine Yönelik Alınan Tedbirler

6 Şubat tarihli Kamu İhale Kurumu duyurusunda depremlerden (mücbir sebep) etkilenen illerde (Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Malatya, Osmaniye, Hatay ve Kilis) yapılacak ihaleler ile bu illerdeki aday veya isteklilerin katılacağı ihalelere ilişkin olarak:

1) İhale tarihi 7/2/2023 – 17/2/2023 tarihleri arasında (bu tarihler dâhil) olan ihaleler ihale tarihinden itibaren iki hafta sonra aynı saatte yapılmak üzere ertelenmiştir.

2) İhale tarihi 20/2/2023 tarihinden sonra (bu tarih dâhil) olan ihalelerde, deprem felaketi nedeniyle önceden ilan edilen ihale tarih ve saatine kadar ihaleye yeterli sayıda teklifin ulaştırılamayacağının ve/veya ihalede rekabet ortamının sağlanamayacağının idarece öngörülmesi halinde, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 29 uncu maddesi uyarınca, ihale dokümanı alanların son teklif verme gününden en az on gün öncesinde bilgi sahibi olmalarını temin edecek şekilde zeyilname düzenlenerek son teklif verme süresinin uzatılabileceği,

3) Belgelerdeki bilgi eksikliğinin tamamlanması, aşırı düşük teklif açıklaması yapılması veya yeterlik bilgileri tablosunda beyan edilen bilgi ve belgeleri tevsik edici belgelerin sunulması için isteklilere verilecek sürenin belirlenmesinde, bu belgelerin temininde deprem felaketinden kaynaklanabilecek muhtemel sorunların göz önünde bulundurulması,

4) Sözleşme imzalama tarihi 7/2/2023 – 17/2/2023 tarihleri arasında (bu tarihler dahil) olan işlerde, ekonomik açıdan en avantajlı teklif sahibinin mücbir sebep haline bağlı olarak sözleşmeye davet süresinin uzatılmasını talep etmesi halinde idarece sözleşmeye davet süresinin uzatılması,

Hususlarının idare tarafından dikkate alınarak aday ve isteklilere gerekli kolaylıkların sağlanmasına karar verilmiştir. Görüleceği üzere Kamu İhale Kurumu tarafından depremin hemen akabinde geçici olarak da olsa gerekli tedbirlerin alındığı görülmektedir.

2.2. Sözleşme Yürütümüne İlişkin Alınan Tedbirler

08 Şubat 2023 tarihli Kamu İhale Kurumu duyurusunda ise sözleşme uygulamasına yönelik yaşanan sorunlarla ilgili açıklamalara yer verilmiştir. 6/2/2023 tarihinde ülkemizde meydana gelen depremler nedeniyle kamu ihale sözleşmelerinin uygulanmasında;

1) 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 10 uncu maddesinde doğal afetler mücbir sebep halleri arasında sayılmış olduğundan, 6/2/2023 tarihinde ülkemizde meydana gelen depremlerden etkilenen illerde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) yürütülen kamu ihale sözleşmelerine veya bu illerde faaliyet gösteren kişilerin diğer illerde yürüttüğü ve depremlerden etkilenen sözleşmelere ilişkin mücbir sebep talepleri için Kamu İhale Kurumu’na ayrıca başvuru yapılmasına gerek bulunmadığı; yükleniciler tarafından idarelere mücbir sebep başvurusunda bulunulması halinde, doğrudan idareler tarafından somut olayın niteliğine göre bu hususta süre uzatımı verilmesi, sözleşmenin feshi veya başvurunun reddedilmesi seçeneklerinden birine karar verilebileceği,

2) Depremlerden etkilenen illerde ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanması amacıyla, devam eden kamu ihale sözleşmelerinde kullanılan iş gücü, iş makinesi, teçhizat ve ekipmanların ilgili kurum ve kuruluşların koordinasyonunda bölgeye sevk edilmesine ilişkin talepler karşısında, idarelerce yüklenicilere herhangi bir cezai işlem uygulanmaksızın gereken kolaylığın sağlanması hususları duyurulmuştur.

3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi İle Alınan Tedbirler

Kamu İhale Kurumu tarafından alınan tedbirler sonrasında Cumhurbaşkanlığı Kararları ile de ihalelerde deprem nedeniyle çeşitli önlemler alınmaya devam edilmiştir.

3.1. Depremlerden Etkilenen İllerin İhtiyaçlarına Yönelik Alımlar İçin Doğrudan Temin Limitleri Artırılmıştır

09 Şubat 2023 tarihli ve 32099 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 6787 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile;  6/2/2023 tarihinde ülkemizde meydana gelen depremler nedeniyle Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illerinde ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanması amacıyla tüm idareler tarafından 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 22’nci maddesinin (d) bendi kapsamında doğrudan temin yoluyla yapılacak alımlarda uygulanacak parasal limit 28.2.2023 tarihine kadar (bu tarih dâhil) 5.000.000 (beş milyon) Türk Lirası olarak belirlenmiştir.

24 Şubat 2023 tarihli Kamu İhale Kurumu duyurusunda da doğrudan temin limitleri 23.2.2023 tarihli ve 6862 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile olağanüstü hâl süresinin bitimine kadar uzatıldığı kamuoyuna duyurulmuştur.

Doğrudan temin, bir ihale yöntemi olmayıp 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinde idarelerin hemen tedarik etmesi gereken ihtiyaçlarının temini için belirlenmiş bir alım usulüdür. İdarelerce bu alım usulünün (d) bendi çerçevesinde gerçekleştirilen alımlarda her yıl Kamu İhale Kurulu’nca belirlenip kamuoyuna ilan edilen üst limite kadar ihtiyaçlar bu basit ve hızlı alım yöntemi ile giderilmektedir.

Normal şartlarda doğrudan temin ile yapılan alımların (d) bendi ile gerçekleştirilen usulünde üst limit 2023 yılı için Büyükşehir Kapsamındaki İdareler İçin: 431.810 TL, Diğer İdareler için Doğrudan Temin Limiti: 143.845 TL’dir. Doğrudan temin kapsamında yapılacak bu alım limitlerine KDV dâhil değildir.

Görüleceği üzere bu limitler deprem kapsamındaki iller için KDV Hariç 5 milyon TL’ye çıkarılmış olup kamu idarelerine kolaylık sağlanması amaçlanmıştır.

3.2. 3 Mart 2023 Tarihli Kararnamenin Deprem Bölgesinde Getirmiş Olduğu Önlemler

Kamu ihale ve sözleşme süreçlerine ilişkin tedbirleri de içeren 127 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Kamu Alımları, Alacakları ve Sosyal Tesislerine İlişkin Bazı Tedbirlerin Alınması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 03.03.2023 tarihli ve 32121 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Kararnamede, 6/2/2023 tarihinde ülkemizde meydana gelen depremler nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyaçlarının temininde aksaklıklar yaşanmaması, kamu hizmetlerinin zamanında yerine getirilmesi, ihale, sözleşme ve ihalelere yönelik başvuru süreçlerinin sorunsuz bir şekilde yürütülmesi ile olası mağduriyetlerin/hak kayıplarının önüne geçilmesi amacıyla ayrıntıları aşağıda bulunan tedbirlere yer verilmiştir.

3.2.1. 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamındaki İhalelere İlişkin Tedbirler

a) 11/2/2023 tarihli ve 120 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Yargı Alanında Alınan Tedbirlere İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki ihalelere ilişkin işlemler için uygulanmayacaktır. Bu çerçevede, 120 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gereği duran süreler 6/3/2023 tarihinden itibaren işlemeye başlayacaktır. Ancak, ihalelerle ilgili dava açma ve yargılama sürecindeki işlemler ile olağanüstü hâl (OHAL) ilan edilen illerde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) yapılan ihalelere ilişkin şikâyet ve itirazen şikâyet başvuru süreleri için 120 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin uygulanmasına devam olunacaktır.

b) OHAL ilan edilen illerde yapılan ihalelere ilişkin şikâyet ve itirazen şikâyet başvuru süreleri, 6/2/2023 tarihinden itibaren (bu tarih dâhil) 6/4/2023 tarihine kadar (bu tarih dâhil) kadar duracaktır. Bunlara ilişkin duran süreler 7/4/2023 tarihinden itibaren işlemeye başlayacaktır.

c) OHAL ilan edilen illerde ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanması amacıyla ülke genelinde yapılan ihalelerde, OHAL süresi boyunca, 4734 sayılı Kanunla belirlenen süreler beklenilmeden sözleşme imzalanabilecektir.  Bu şekilde imzalanan sözleşmelerde, şikâyet ve itirazen şikâyet başvuruları üzerine idare veya Kamu İhale Kurulu kararına bağlı olarak işin yüklenicisinin değişmesi gerekmesine rağmen, yeni yüklenici adayının sözleşme imzalamaması halinde, mevcut sözleşme feshedilmeksizin ilk yüklenici ile işe devam edilebilecektir.

d) OHAL ilan edilmeyen illerde yapılan ihalelerde, OHAL süresi içinde sözleşme imzalamaya davet edilen ve 6/2/2023 tarihi itibarıyla ticari merkezi veya ihaleye teklif sunan şubesi OHAL ilan edilen illerde bulunan isteklilere, talepleri halinde, idarece 10 gün ek süre verilecektir. Ancak, bu isteklilerin mücbir sebep haline bağlı olarak sözleşme imzalayamamaları halinde yasaklama ve teminatın gelir kaydedilmesi yaptırımları uygulanmayacaktır.

e) OHAL ilan edilen illerde ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanması amacıyla ülke genelinde yapılan ihalelerde de isteklilerin depremden kaynaklanan mücbir sebep haline bağlı olarak sözleşme imzalayamaması halinde yasaklama ve teminatın gelir kaydedilmesi yaptırımları uygulanmayacaktır.

3.2.2. 4735 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamındaki Sözleşmelere İlişkin Tedbirler

a) OHAL ilan edilen illerde 3/3/2023 tarihi itibarıyla devam eden sözleşmeler, depremden kaynaklanan mücbir sebep hali nedeniyle işin ifasının imkansız hale geldiğinin veya sözleşme konusu işe ihtiyaç kalmadığının anlaşılması halinde, OHAL süresinin bitimine kadar sözleşmenin tarafı idarece yaptırımsız şekilde feshedilebilecektir. Bu durumda yükleniciye fesih tarihine kadar gerçekleştirdiği imalatlar, işler veya teslimatlar dışında herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.

b) OHAL ilan edilen illerde 3/3/2023 tarihi itibarıyla devam eden sözleşmeler, depremden kaynaklanan mücbir sebep hali nedeniyle, yüklenicinin başvurusu ve sözleşmenin tarafı idarenin onayıyla devredilebilecektir. Devir kararları için son tarih OHAL süresinin bitim tarihi olarak belirlenmiştir. 

c) OHAL ilan edilmeyen illerdeki sözleşmelerden, yüklenicisinin ticari merkezi veya sözleşmeye taraf olan şubesi 6/2/2023 tarihi itibarıyla OHAL ilan edilen illerde olanlar, depremden kaynaklanan mücbir sebep hali nedeniyle, yüklenicinin başvurusu ve sözleşmenin tarafı idarenin onayıyla devredilebilecektir. Devir kararları için son tarih OHAL süresinin bitim tarihi olarak belirlenmiştir.

3.2.3. Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP) Üzerinden Yürütülecek İşlemlere İlişkin Tedbirler

a) OHAL ilan edilen illerdeki idareler tarafından gerçekleştirilen ancak depremden kaynaklanan mücbir sebep hali nedeniyle tamamlanamayacağı anlaşılan ihaleler ile bunlara ilişkin işlemler Kamu İhale Kurumunca durdurulabilecek, ertelenebilecek, yenilenebilecek veya iptal edilebilecektir. Ayrıca bu idarelerin mücbir sebep nedeniyle EKAP üzerinden elektronik ortamda gerçekleştiremediği işlemlerden, Kamu İhale Kurumunca izin verilenler fiziki ortamda yapılabilecektir.

b) OHAL ilan edilen illerde ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanması amacıyla yapılan ihalelere ilişkin teklif alma, değerlendirme, tebligat gönderme vb. her türlü işlem iş günü ve mesai saati sınırlaması olmaksızın EKAP üzerinden yapılabilecektir.

3.2.4. Doğrudan Temin Alımları ile İstisnalara İlişkin Tedbirler

a) Yukarıda belirtilen tedbirler, niteliğine uygun düştüğü ölçüde ve ilgili mevzuatında düzenleme yapılmasına gerek bulunmaksızın, doğrudan temin alımları ile 4734 sayılı Kanundan istisna edilen alım, ihale ve sözleşmeler için de uygulanacaktır.

4. Sonuç

Ülkemiz, dünya tarafından da kabul edildiği üzere çok büyük bir deprem felaketi yaşadı. 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde ve Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde iki deprem meydana gelmiş olup bu depremler neticesinde çok büyük miktarda can ve mal kaybı yaşanmıştır.

Deprem sonrası özel sektör ve kamu sektörü sorunları çözmek amacıyla harekete geçmiş olup ilk önlemleri almaya çalışan kurumlardan bir tanesi de görev alanıyla ilgili olarak Kamu İhale Kurumu olmuştur.

Deprem günü, 6 Şubat tarihinde depremden etkilenen bölge ile ilgili illerde ihale süreçlerini geçici olarak ertelenmesine yönelik tedbirler alınmış; iki gün sonra ise 8 şubat tarihinde sözleşme uygulamalarında gereken tedbirler kamuoyuna duyurulmuştur.

9 şubat tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile depremlerden etkilenen illerin ihtiyaçlarına yönelik alımlar için doğrudan temin limitleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddenin (d) bendi kapsamında deprem bölgesinde yer alan iller için 5 Milyon TL’ye çıkarılmıştır.

Son olarak kamu ihale ve sözleşme süreçlerine ilişkin tedbirleri de içeren 127 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Kamu Alımları, Alacakları ve Sosyal Tesislerine İlişkin Bazı Tedbirlerin Alınması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 3/3/2023 tarihli ve 32121 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Kaynakça

Resmi Gazete,www.resmigazete.gov.tr

Kamu İhale Kurulu Kararları, www.kik.gov.tr/Kararlar