% 25 Artış Her Emeklinin Aylığında Artış Yaratacak mı?

Özet

Uzun bir süre çalışma hayatında kaldıktan sonra emekli olanların en büyük geçim kaynağını kuşkusuz emekli aylığı oluşturmaktadır. Bu nedenle, aylıklara yapılacak olan artışlar sayıları 14 milyonu aşan emekli, dul ve yetimleri doğrudan ilgilendirmektedir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmesiyle birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’nca ödenmekte olan aylıklar her yılın Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinden geçerli olmak üzere bir önceki altı aylık dönemde gerçekleşen TÜFE oranı kadar artırılmaya başlamış, zaman içeresinde ise söz konusu aylıklar yapılan özel düzenlemeler ile farklı yöntemler kullanılmak suretiyle de artırılır hale gelmiştir.

Bu yazıda, hizmet akdine tabi çalışanlar ile kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlara ödenmekle olan aylıkların hangi yöntemler ile artırıldığı ele alınacak ve alt sınır aylığı uygulamasına bu artışların ne şekilde yansıdığı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kök aylık, emekli aylık artışı, seyyanen zam, TÜFE.

1. Giriş

2000 yılı Ocak ayından itibaren 506 sayılı Kanuna göre ödenen emekli aylıkları, her ay bir önceki ayın TÜFE oranına göre artırılmaya başlamış ve bu uygulama 2002 Aralık ayına kadar devam etmiştir.

2003 yılından günümüze kadar geçen süre içerisinde emekli aylıklarının aylık olarak artırılması uygulamasına son verilmiş ve altı aylık dönemler itibariyle yılda iki defa artış verilmesi uygulamasına geçilmiştir.

Emekli, dul ve yetimlere ödenmekte olan aylıklar; sosyal güvenlik reformunun yürürlüğe girmesiyle 5510 sayılı Kanunun “Gelir ve aylıkların düzeltilmesi, yükseltilmesi, alt sınırı, ödenmesi ve yoklama işlemleri” başlıklı 55’inci maddesinin ikinci fıkrasında; “Bu Kanuna göre bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.” şeklinde yer alan hüküm doğrultusunda yılda iki kez artırılmaya devam etmiş ve artış oranlarının belirlenmesinde de bir önceki altı aylık dönemde gerçekleşen TÜFE oranları esas alınmıştır.

2. Emekli Aylık Artışları

2000 yılı Ocak ödeme döneminde 1999 yılı Aralık ayına ait % 5,9 oranındaki TÜFE ile başlayan süreç, 2002 yılı Aralık ödeme döneminde 2002 yılı Kasım ayına ait % 2,9 oranındaki TÜFE oranının kullanılmasıyla son bulmuştur. 1999 Aralık ayında 79,59 TL olan en düşük SSK emekli aylığı yapılan TÜFE artışlarıyla birlikte 2002 Aralık ayında 252,36 TL’ye ulaşmıştır. Dolayısıyla belirtilen dönemde gerçekleşen % 217,1 oranındaki TÜFE oranı aylıklara aynı oranda yansıtılmıştır.

2.1. Sosyal Destek Ödemesi

4784 sayılı Kanunla1 506, 2925, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre gelir veya aylık almakta olanlara 1/1/2003-31/12/2003 tarihleri arasında genel bütçeden karşılanmak üzere aylık veya gelirlere ilave olarak sosyal destek ödemesi yapılması öngörülmüş ve bu ödemenin miktarı ile usul ve esaslarını belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.

1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre ödenen aylıklara sosyal destek ödemesi yapılmasına ilişkin usul ve esaslar 2003/5145 sayılı, 506 ve 2925 sayılı Kanunlara ödenen gelir ve aylıklara sosyal destek ödemesi yapılmasına ilişkin usul ve esaslar ise 2003/5146 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı2 ile belirlenmiştir.

Söz konusu Bakanlar Kurulu Kararına göre SSK ve Bağ-Kur kapsamında ödenmekte olan gelir ve aylık miktarlarına her ay bir önceki ayın TÜFE oranı kadar yansıyan artış miktarını;

- 506 ve 2925 sayılı Kanuna göre ödenen gelir ve aylıklar için 75 TL’ye,

- 1479 sayılı Kanuna göre 1-12 inci basamak aralığında ödenen aylıklar için 100 TL’ye, 13-24 üncü basamak aralığında ödenen aylıklar için 75 TL’ye,

- 2926 sayılı Kanuna göre ödenen aylıklar için 100 TL’ye,

tamamlayacak şekilde sosyal destek ödemesi yapılmıştır.

Sosyal destek ödemesi adıyla seyyanen yapılan bu zamla SSK emekli aylığında % 30, SSK tarım aylığında % 35, Bağ-Kur aylığında % 70, Bağ-Kur tarım aylığında % 152 oranında artış sağlanmıştır.3 2002 Aralık ayında 252,36 TL olan en düşük SSK emekli aylığı 75 TL tutarındaki sosyal destek ödemesiyle birlikte 327,36 TL’ye yükselmiştir.

2.2. 2004 – 2008/Ocak Dönemindeki Artışlar

2003 yılında emekli aylıklarına sosyal destek ödemesi yapılmış olmakla birlikte, emekli aylıklarının artırılmasında yine TÜFE oranları dikkate alınmıştır. Ancak, 2004 yılından itibaren emekli aylıklarının her ay artırılması uygulamasına son verilmiş, bunun yerine her altı aylık dönemde emekli aylıklarının artırılması uygulamasına geçilmiştir.

2004 ve 2009 yılları arasında SSK ve Bağ-Kur kapsamında ödenmekte olan gelir ve aylıkların hangi oranda artırıldığı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte 2009 Ocak ödeme döneminden geçerli olmak üzere aylıkların Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinde artırılmasında, bir önceki altı aylık dönemde gerçekleşen TÜFE oranı esas alınmaya başlamış olmakla birlikte, emeklilere TÜFE oranının üzerinde artış yapılmasını sağlamak amacıyla farklı oranlar belirlenebildiği gibi, TÜFE oranlarıyla birlikte ayrıca seyyanen zam yapılması şeklinde gerçekleşen farklı düzenlemelere de gidilmiştir. 

2009 ve 2023 yılları arasında SSK ve Bağ-Kur kapsamında ödenmekte olan gelir ve aylıkların hangi oranda artırıldığı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 

2008 Ekim ayından önce 506 sayılı Kanun kapsamında bağlanan ve aylık artışları ile birlikte 2023 Temmuz ayına taşınan en düşük aylık miktarı % 4 ek ödeme ile birlikte 7.616 TL’ye yükselmiştir. 

3. Aylık Artışının Alt Sınır Aylığına Etkisi

Aylık bağlanması için talepte bulunan sigortalı adına bildirilmiş gün sayıları toplamı ve sigorta primine esas kazanç tutarına göre ilgili mevzuatında öngörülen kurallara göre hesaplanan aylık tutarının, yine kanunla belirlenmiş olan bir tutarın altında olmamasını alt sınır aylığı olarak tanımlamak mümkündür. 2008/Ekim ayından sonra geçen hizmet sürelerinin toplam hizmet süresi içindeki payının artmaya başlamasıyla birlikte bağlanan yaşlılık aylıklarında ciddi düşüşler yaşanmış ve nihayetinde 7161 sayılı Kanunla5 5510 sayılı Kanuna ek 19’uncu madde eklenmiş ve sigortalıya ödenecek aylık tutarının 1000 TL’nin altında olamayacağı öngörülmüştür. Alt sınır aylığı için öngörülen 1000 TL, zaman içeresinde artırılmış ve son olarak 7447 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile birlikte bu tutar 7500 TL’ye yükseltilmiştir.6

5510 sayılı Kanunun ek 19’uncu maddesi, “Bu Kanun veya bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerine göre malullük ve yaşlılık sigortasından ödenen aylıklar ve aylıklar ile birlikte her ay itibarıyla yapılan ödemeler toplamı dosya bazında, 8/2/2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunun 1 inci maddesi uyarınca yapılacak ek ödeme dâhil 7.500 Türk lirasından az olamaz. Ölüm sigortasından yapılan ödemeler toplamı ise bu tutarın hak sahiplerinin hisseleri oranı esas alınarak tespit olunacak tutarından az olamaz.Bu Kanun kapsamında hesaplanan aylıklar, bu madde ile belirlenen tutardan düşükse aradaki fark Hazineden tahsil edilir. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmi aylıklar için bu madde hükümleri uygulanmaz.”şeklindedir. Anılan maddede, Kanunun 55’inci maddesine bir atıf yapılmamış olması nedeniyle maddede belirtilen 7500 TL rakamının artırılması için her defasında yasal düzenleme yapılması gerekmektedir.

Dolayısıyla ek 19’uncu madde kapsamında aylıkları ödenmekte olan kişilerin, kendi adlarına bildirilen/ödenen prime esas kazanç ve gün sayılarına göre hesaplanan aylık miktarı ile 7500 TL arasındaki fark Hazineden karşılanmak üzere her ay ilgililere ödenmektedir. 5510 sayılı Kanunun 55 inci maddesine göre ya da öze düzenleme yapmak suretiyle getirilen artışlar kamuoyunda “kök aylık” olarak nitelendirilenaylığa yapılmakta ve bu artıştan sonra bulunan tutar yine 7500 TL ile mukayese edilmekte, bu tutardan düşük ise ödemeler 7500 TL üzerinden, yüksek ise kök aylık üzerinden yapılmaya devam etmektedir.

5510 sayılı Kanuna eklenen geçici 97’nci maddede öngörülen % 25’lik artış, 7500 TL’ye değil, ilgilinin kök aylığına yapılacaktır. Dolayısıyla % 25 artış ile 7500 TL’ye yükselecek olan kök aylık 6000 TL’dir. Bu nedenle kök aylık miktarı 6000 ve daha altında olanlar, ek 19’uncu maddede bir düzenleme yapılmadığı sürece 2023 yılının sonuna kadar 7500 TL almaya devam edecektir.

Kök aylık miktarı 6000 TL’nin üstünde olanların % 25 oranına göre aylıklarında meydana gelen artış tutarı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo-3: Kök Aylık Miktarına Yansıyan Artış Tutarı ve Oranları

Kök Aylık Aylık Artış Oranı Artış Tutarı Kök Aylık+ Artış Tutarı Emekliye Yansıyan Artış Tutarı Artış Oranı

Tabloda yer alan verilere göre, kök aylık miktarı ek ödeme dahil 6000 TL ve altında olanlar için 2023 Temmuz ödeme döneminde aylık miktarlarında reel bir artış gerçekleşmeyecek, ancak Hazinenin SGK’ya aktaracağı tutar azalacak, kök aylık miktarı 6001-7499 TL arasında olanların aylıklarında 1,25 TL ile 1.873,75 TL arasında bir artış olacaktır.

4. Bir Önceki 6 Aylık Dönemdeki Artış Oranının Aylık Miktarına Etkisi

5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bendi kapsamında yer alan gelir ve aylıklar, aynı Kanunun 55’inci maddesine göre her yılın Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinden geçerli olmak üzere bir önceki altı dönemde gerçekleşen TÜFE oranı kadar artırılmaktadır. Bu hüküm doğrultusunda, örneğin 2021 yılının Ocak ayı artışı için 2020 yılının Temmuz-Aralık dönemine ilişkin TÜFE oranı, 2021 yılının Temmuz ayı artışı için de bu yılın Ocak-Haziran dönemine ilişkin TÜFE oranı kullanılmaktadır. Dolayısıyla ilgili yıla ilişkin artışların bir kısmı bir önceki yılın, bir kısmı ise içinde bulunulan yılın TÜFE’sine göre belirlenmektedir.

Esasında bu şekildeki bir artışın emekli aylıkları lehine olup olmadığının da irdelenmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Örneğin, 2021 yılı Ocak döneminde 2020 yılının ikinci altı dönemine ilişkin % 8,37 oranı, 2021 Temmuz döneminde de bu yılın ilk altı dönemine ilişkin % 8,45 TÜFE oranı aylık artışlarında kullanılmış ve 2021 yılına ait artış oranı % 17,53 olarak gerçekleşmiştir. Ancak, 2021 yılına ait TÜFE oranı ise %36,08 olarak gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, 2021 yılı emekli aylıkları artış oranının bu yıla ilişkin TÜFE oranının 18,55 puan gerisinde kaldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Aşağıdaki tabloda her yılın Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinde aylıklara yapılan artış oranları ile ilgili yıla ilişkin TÜFE oranlarına yer verilmiştir.

5. Değerlendirme ve Sonuç

5510 sayılı Kanunun 55’inci maddesine göre artırılmakta olan emekli aylıkları, aylık sahiplerine daha fazla artış sağlayabilmek ve günün ekonomik koşulları dikkate alınarak alım güçlerinin korunabilmesi amacıyla farklı oranlar ya da seyyanen zam şeklinde artırılmaktadır.

Ödenmekte olan emekli aylığı yüksek miktarda olan aylık sahipleri oransal artışları tercih etmekle birlikte aylık miktarı düşük olanlar ise seyyanen zam beklentisi içine girmektedir. Şöyle ki, 20.000 TL ödenen bir aylığa % 25 zam yapılması halinde aylık miktarında 5000 TL artış meydana gelmekte, 8000 TL ödenen bir aylığa yapılan % 25’lik artış ise 2000 TL tutarında bir artış meydana getirmektedir.

Alt sınır aylığı almakta olanlar yönüyle bakıldığında kök aylığı 6000 TL’nin altında olanlara ödenmekte olan kök aylık miktarının% 25 oranında artırılması Hazine’den SGK’ya aktarılacak tutarın azalması sonucunu doğurmakta, aylık sahiplerine ödenmekte olan aylık miktarına ise bir katkısı olmamaktadır.

Emekliye SGK’nca ödenmekte olan aylık miktarı, emeklinin asıl gelir kalemini oluşturmaktadır. 5510 sayılı Kanunun 55’inci maddesinde ödenmekle olan aylıkların bir önceki altı dönemde gerçekleşen TÜFE oranı kadar artırılacağı öngörülmüş olsa da sayıları 14 milyonu aşan emekli, dul ve yetimlerce günün ekonomik koşullarına göre TÜFE oranlarının üzerinde bir artış beklentisi her daim gündemde olmaya devam etmektedir.

Bu nedenle, Ocak ödeme döneminde bir önceki altı aylık TÜFE oranına göre, Temmuz ödeme döneminde ise bir önceki altı aylık dönemdeki TÜFE oranı ile birlikte, her yılın Nisan ayında açıklanan ve aylıkların hesaplanmasına esas olan bir önceki yıla ait sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızının % 30’unun Temmuz ayında yapılacak artışa ayrıca eklenmesi ya da Tablo-4’de gösterilen olumsuzluğun bertaraf edilmesi bakımından ilgili yılında yapılan artış oranının bu yıla ilişkin TÜFE oranının altında kalması halinde aradaki farkın Ocak ödeme dönemindeki aylık artışına ayrıca eklenmesi de bir başka yöntem olarak değerlendirilebilir.

Kaynakça

• 5510 sayılı Kanun
• 7456 sayılı Kanun
• Aylık artışlara ilişkin yasal düzenlemeler

Yazar: Erdoğan Üvedi