Aktif İş Gücü Hizmetlerine İlişkin Değişiklikler Kurs ve Programların Güncel Gelişmeler Işığında Değerlendirilmesi

Aktif İş Gücü Hizmetlerine İlişkin Değişiklikler Kurs ve Programların Güncel Gelişmeler Işığında Değerlendirilmesi 

Dr.Halit BAŞBUĞA - Engin UZUNER
SGK E. Denetmeni - Hukukçu, İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

Özet
Aktif İş Gücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,1 08.04.2022 tarihinde resmî gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 63. Maddesiyle, Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği2 de yürürlükten kaldırılmıştır. Yönetmeliğe ilişkin usul ve esasları düzenlemek üzere 2013/1 sayılı Aktif İşgücü Hizmetleri Genelgesi çıkarılmıştır.3 Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen işbaşı eğitim programları, mesleki eğitim kurslarına ilişkin yeni yönetmelikteki değişiklikler dikkate alınarak yapılan düzenlemeler makalenin konusunu oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Aktif iş gücü hizmetleri, işbaşı eğitim programı, mesleki eğitim kursu.

1.    Giriş
Aktif işgücü politikaları, işgücü arzı politikaları olarak tanımlanan, işveren ve iş arayanları eşleştirmeyi, işgücü eğitimi kamu yararına çalışma, iş kurma ve istihdam kapsamında iş yaratma içeren politikaların tümü olarak tanımlanmaktadır.4 Bu bağlamda istihdamın korunması, işsizliğin azaltılması, özel politika gerektiğin grupların iş gücüne kazandırılması Türkiye İş Kurumu tarafından yürütülecek mesleki eğitim kursları, işbaşı eğitim programları, bu çerçevede hazırlanan proje, program, kurs ve özel uygulamalara ilişkin usul ve esaslar, Aktif İş Gücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikle düzenlenmiştir. Söz konusu yönetmeliğin geçici 1. maddesinde, mülga yönetmeliğe kapsamında hazırlanan sözleşme, protokol, program ve projelerle ilgili işe ve işlemlerin uygulanmasına devam edileceği belirtilmiştir. Ayrıca haklarında yasaklılık uygulananlar yasaklılığa ilişkin durumları tamamlanıncaya kadar, yönetmelik kapsamındaki kurs ve programlardan yararlanamayacakları düzenlenmiştir. Yine yönetmelikteki kurs, proje ve programlara ilişkin usul ve esaslarını göstermek üzere Aktif İşgücü Hizmetleri Genelgesi çı-karılmıştır. Aktif İşgücü Hizmetleri Daire Başkanlığı tarafından yayımlanan İşbaşı Eğitim Programları Hakkındaki talimat yazısında, 06.04.2022 tarihi mesai bitimine kadar başlatılmayan işbaşı eğitim programları ve mesleki eğitim kurslarının başlatılmaması gerektiği belirtilmiştir.5 
Yürürlüğe giren yeni yönetmelik, işbaşı eğitim programı, mesleki eğitim kurslarına ilişkin koşullarına ilişkin önemli değişiklikler getirmiştir. Bunlar işbaşı eğitim programı kapsamında; en az beş sigortalıya sahip olmak, nitelik gerektirmeyen mesleklerde program düzenlenmemesi, program kapsamında en az %70 istihdam taahhüdü verilmesi, 60 günden az olmamak kaydıyla program gününün en az 3 katı kadar istihdam sağlanması, 6 aylık döneme ilişkin toplam prim gün sayısının 180 güne bölünmesi suretiyle program kapsamındaki kontenjan sayısının belirlenmesi, kontenjanın %30’ una kadar katılımcı talep edilebilmesi, program kapsamındaki aylık sigortalı sayısı toplam prim gün sayısının 30’ a bölünmesi suretiyle hesaplanacağı, kontenjan kapsamındaki farkın %10’ unu geçemeyeceği olarak özetlenebilir. 
Mesleki eğitim kursları kapsamındaki önemli deği-şiklikler ise; kurslarda en az %70 istihdam taahhüdünün verilmesi gerektiği, işyerlerinin en az 5 sigortalıya sahip olması, düzenlenecek kurslarda kontenjana göre kursiyer sayılarının sigortalı sayısına göre değişiklik göstereceği, istihdam edilecek kişilerin 120 günden az olmamak üzere kurs gününün 3 katı kadar istihdam edileceği şeklinde sıralanabilir. Bu bağlamda işbaşı eğitim programları ile mesleki eğitim kursları kapsamı dahil olmak üzere yönetmeliğin getirdiği değişikliklerin uygulamada ortaya çıkaracağı hukuki ve idari sorunlar değerlendirilecektir.

2.    İşbaşı Eğitim Programı 
İŞKUR, katılımcıların istihdam düzeylerini artırmak amacıyla çeşitli eğitim programları düzenlemektedir. Bu kapsamdaki programlar; istihdama yönelik, çalışanlar için veya dezavantajlı gruplara yönelik mesleki eğitim kursları, işbaşı eğitim programları, girişimcilik eğitimi olarak gruplandırılabilir. İşbaşı eğitim programları, katılımcıların mesleki tecrübe elde etmeleri, teorik eğitim yanı sıra meslekteki uygulamayı da görmeleri ve çalışma ortamına uyum sağlamaları yönünden düzenlenmektedir.6 
Yönetmeliğin üçüncü bölümünde, Kuruma kayıtlı işyerlerinde işsizlerin, teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki tecrübe kazanmalarını sağlamak amacıyla düzenlenen işbaşı eğitim programlarının usul ve esasları hüküm altına alınmıştır. Aktif İş Gücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında işbaşı eğitim programına ilişkin hükümler yer almaktadır. Bu bağlamda işbaşı eğitim programında yapılan düzenlemeler şöyledir;
•    Katılımcılar veya katılımcı yerine istihdam edilen sigortalılar altmış günden az olmamak üzere fiili program gününün en az üç katı kadar süreyle istihdam edilecek,
•    En az beş sigortalıya sahip işverenlerle, yüzde yetmiş (%70) istihdam taahhüdü verilmesi koşuluyla program düzenlenebilecek,
•    Türk Meslekler Sözlüğünde nitelik gerektirmeyen meslekler grubunda yer alan mesleklerde program düzenlenemeyecek,
•    Kontenjan, işverene ait vergi numarası altında ve programın düzenleneceği ilde yer alan işyerleri için programın başlangıç ayından önceki on iki aylık dönem içerisinde yer almak koşuluyla son altı aya veya altı aylık döneme ilişkin toplam prim gün sayısının yüz seksene bölünmesi suretiyle hesaplanarak elde edilecek kontenjanın %30’ una kadar katılımcı talep edilebilecek,
•    Aylık sigortalı sayısı, toplam prim gün sayısının 30’ a bölünmesi suretiyle yapılacak,
•    Program başlangıcında hesaplanan katılımcı sayısı program devamındaki kontenjan ile karşılaştırılacak olup aradaki fark yüzde 10’dan fazla olamayacak,
•    Program, günlük en az 5 en fazla 8 saat olmak üzere, haftalık 45 saatten ve haftada 6 günden, toplamda ise en fazla 240 fiili gün olarak düzenlenebilecek,
•    Sektör, meslek veya işyeri bazında genel müdürlük tarafından değerlendirme yapılarak program süreleri sınırlandırılabilecek,
•    5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kurum ve kuruluşlar ile belediyeler ve il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmeleri ve sermayesinin %50’sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklara ait işverenler program düzenlenemeyecektir.

3.    Mesleki Eğitim Kursları 
Aktif işgücü piyasası politikaları içerisinde mesleki eğitim kursları, en önemli programların başında gelmektedir. Söz konusu kurslar, işgücü piyasala-rından ayrılmış olanlar veyahut piyasaya ilk kez girecek olanların ya da piyasadan çıkma riski bulunanların, işgücü piyasasına tekrar girişlerini kolaylaştırmaktadır. İşsiz veya işsiz kalma riski altındaki kişilere yeni beceriler kazandırmada, beceri düzeylerini yükseltmede mesleki eğitim kursları yardımcı olmaktadır. Türkiye’ de bu programları düzenleme görevini de İŞKUR üstlenmektedir.7 
Yönetmeliği 4/I-s. maddesinde Mesleki Eğitim Kursları, herhangi bir mesleği olmayan, mesleği olmakla birlikte mesleğinde iş bulamayan, mesleğini değiştirmek isteyen veya mesleğinde yeterli olmayan kişilerin niteliklerini geliştirerek istihdam edilebilirliklerini artırmak 
amacıyla düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimleri şeklinde tanımlanmaktadır. 
Meslekte kurs açılabilmesi için, yıllık eğitim planında yer almasa dahi, öncelikle o meslekte işgücü piyasasından veya işverenlerden işgücü talebinin olması zorunludur.
Aktif İşgücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında mesleki eğitim kurslarıyla ilgili önemli düzenlemeler yer almaktadır. Bu kapsamda yapılan değişiklikler aşağıdaki şekilde özetlenmiştir;
•    Tüm kurslar Genel Müdürlükten uygunluk onayı alındıktan sonra başlatılacak,
•    MEB’e bağlı resmi ve özel öğretim kurumları, üniversiteler, özel sektör işyerleri, kuruluş amaçları doğrultusunda olmak şartıyla; kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi, işveren, esnaf sendikaları, özel kanunla kurulan banka ve kuruluşları ve bunlara bağlı işyerleri ile iktisadi işletmeleri bulunan dernek ve vakıflar ile kurs düzenlenebilecek,
•    Özel sektör işyerlerinin en az 5 sigortalıya sahip olmaları durumunda kurslar, en az %70 istihdam taahhüdü vermek koşuluyla düzenlenebilecek,
•    Kurslarda zaruri gideri ve sigorta prim gideri ile eğitici giderleri karşılanacak,
•    Özel sektör işyerleri ile düzenlenecek kurslarda kontenjan uygulanacak ve kursa katılabilecek kursiyer sayısı, sigortalı sayısı 5-9 arasında olan işyerlerinde en az fazla 12, 10-49 arasında en fazla 24, 50 ve daha fazla olan işyerlerinde %50’ sinden fazla olamayacak, 
•    Kursiyerler veya yerlerine istihdam edilecek kişiler, 120 günden az olmamak üzere en az fiili kurs gününün 3 katı kadar süre ile istihdam edilecek,
•    İstihdam yükümlülüğünün fiili kurs süresinin en fazla 4 katı kadar sürede tamamlanması gerekmekte olup, süresi 120 günden az olan kurslar için ise bu süre 480 gün olarak uygulanacaktır.

4.    Yönetmelik Kapsamında Yapılan Diğer Düzenlemeler
İşbaşı eğitim programları ile mesleki eğitim kursları haricinde yönetmelik kapsamında daha önce bir kurs veya programa katılanlar için kurs ve/veya programlar (çalışanların mesleki eğitimi hariç) arasında 9 ay bekleme süresi bulunacaktır. Özel sektör işyerleri ile aynı ayda düzenlenecek kurs veya programa katılacak toplam kişi sayısı, hesaplanan sigortalı sayısının aritmetik ortalamasının %50’ sinden fazla olamayacaktır. Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almamış olanlara en az temel düzeyde iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmesi sağlanacaktır. Özel sektör işyerlerinin, mesleki eğitim kurslarından ve işbaşı eğitim programlarından yeniden yararlanabilmeleri için en son tamamlanan kurs veya programa ilişkin olarak hesaplanan sigortalı sayısının, kurs veya programın başlayacağı aydan önceki son bir yıl içerisinde düzenlenen kurslara ilişkin istihdam yükümlülüğü kapsamında yer alan kişi sayısı kadar artmış olması gerekecektir. Mesleki eğitim kursundan veya işbaşı eğitim programından bir kişi en fazla ikişer kere yararlanabilecektir. Kişilerin kurs ve programlardan toplam yararlanma sayısı ise üçü geçemeyecektir.

5.    Sonuç
Aktif İşgücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin yönetmelik 8 Nisan 2022 tarihinde resmî gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 63. Maddesi ile Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği de yürürlükten kaldırıldı. Ancak mevcut durumdaki program, proje, sözleşme ve protokollerin halen eski yönetmelik hükümlerine tabi olmasına ilişkin geçiş hükümleri de düzenlenmiştir. 
Yeni yayımlanan yönetmelik hükümlerinin yayım tarihinde yürürlüğe girdiği de dikkate alındığında. bu tarihten itibaren yapılacak mesleki eğitim kursları ve iş başı eğitim programlarının yeni yönetmelik hükümlerine tabi olacağı ve hazırlanacak sözleşme, protokol ve projelerin de bu kapsamda düzenlenmesi gerektiği anlaşılmaktadır. İşbaşı eğitim programları ile mesleki eğitim kurslarında uyulması gereken usul ve esaslar yönetmelikte detaylı olarak anlatılmıştır. Şartları sağlayan işverenlerin gerekli iş ve işlemleri yönetmelik kapsamında yürütülmesi gerekmektedir. 
Kurs ve programlardan yararlanacak özel işverenlerin en az 5 sigortalıya sahip olması, en az yüzde yetmiş oranında istihdam taahhüdü verilmeleri gerekmektedir. İşbaşı eğitim programlarında 60 günden, mesleki eğitim kurslarında ise 120 günden az olmamak kaydıyla katılımcı veya kursiyerler fiili program gününün en az üç katı kadar süreyle istihdam edilebilecektir. 
Ayrıca mesleki eğitim kursundan veya işbaşı eğitim programından bir kişi en fazla ikişer kere yararlanabilecektir.
 

Kaynakça
    Çapar Diriöz Sinem. “İstihdamın Arttırılmasında Aktif İşgücü Politikalarının Rolü”. Uzmanlık Tezi, Kalkınma Bakanlığı, (2012).
    Şahin Menekşe, Mustafa Nal ve Fatih Kaya. “Aktif İşgücü Piyasası Politikaları İşsizliği Nasıl Etkiliyor? İŞKUR eleştirme Hizmeti Etki Analizi”. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9/1 (2019), 161-176.
    Şen Mustafa. “Aktif İşgücü Piyasası Politikaları Kapsamında Türkiye’ de Mesleki Eğitim Kurslarının Analizi”. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2/1 (2016), 67-89.
    Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği (2013). T.C. Resmî Gazete, 28585, 12.03.2013.
    Aktif İş Gücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (2022). T.C. Resmî Gazete, 31803, 08.04.2022.
    İŞKUR. “İşbaşı Eğitim Programları Hakkında”. Erişim 12 Nisan 2022. https://www.proventus.com.tr/wp-content/uploads/2022/04/ISKUR-Yazi.jpg
    İŞKUR. “Aktif İşgücü Hizmetleri Genelgesi”. Erişim 13 Nisan 2022. https://media.iskur.gov.tr/16794/degisik
likler-islenmis-aktif-isgucu-hizmetleri-genelgesi-2013-1-1_22o6.pdf

² 12 Mart 2013 tarih, 28585 sayılı R.G. yayımlanmıştır.

³ “Aktif İşgücü Hizmetleri Genelgesi”, İŞKUR, erişim, 13 Nisan 2022, https://media.iskur.gov.tr/16794/degisiklikler-islenmis-aktif-isgucu-hizmetleri-genelgesi-2013-1-1_22o6.pdf

⁴ Sinem Çapar Diriöz, İstihdamın Arttırılmasında Aktif İşgücü Politikalarının Rolü, Uzmanlık Tezi, Kalkınma Bakanlığı, 2012, s.23.