Özet

Son zamanlarda “ev kadınlarına emeklilik hakkı geliyor” şeklindeki haberleri; basında, sosyal medyada ve daha birçok mecrada sıklıkla görmeye başladık. Benzer haberler içerisinde ev kadınlarına 5400 gün prim ödeme şartıyla emeklilik hakkı tanınacağı, ödeyecekleri primlerin bir kısmının devlet tarafından karşılanacağı vb. haberler ile ev kadınlarında merak uyandırılmaya çalışılmaktadır.

Bilinmelidir ki, sosyal güvenlik sistemimizde emeklilik hakkı kadın ya da erkek ayrımı yapılmaksızın tüm sigortalılara tanınan bir haktır. Sigortalılık statüsü ise kişinin bir işveren yanında çalışmasıyla, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışmasıyla ya da devlet memuru olması şeklinde farklılaşmakta ve hiçbir şekilde sigorta kapsamına girmeyenler ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda var olan isteğe bağlı sigortalı olmak suretiyle emeklilik hakkına kavuşabilmektedir. Bu hak, 2008/Ekim ayından önce yürürlükte olan sosyal güvenlik kanunlarında yer aldığı gibi günümüz itibariyle 5510 sayılı Kanun’da da olan bir haktır.

Dolayısıyla isteğe bağlı sigortalılık sosyal güvenlik sistemine yeni giren ya da girecek bir düzenleme olmayıp geçmişten günümüze kadar var olan bir düzenlemedir.

Bu yazıda, isteğe bağlı sigortalı olabilmek için 5510 sayılı Kanun’un aradığı şartlar, isteğe bağlı sigortalı olanların emeklilik şartları ve bu kapsamda sigortalı olanlar için (özellikle kadınlar) iyileştirmeye açık alanlar olup olmadığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ev kadınları, isteğe bağlı sigortalılık, borçlanma, emeklilik.

1. Giriş

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önceki dönemde de, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nda isteğe bağlı sigorta hükümleri yer almış ve her bir kanun gerek kapsamı gerek isteğe bağlı sigorta olma şartları ve sağlanan yardımlar yönüyle farklı düzenlemeler içermiş, isteğe bağlı sigortalılık süreleri ilgili kanunlarına göre geçmiş sigortalılık süresi olarak değerlendirilmiştir.

5510 sayılı Kanunla isteğe bağlı sigortalılık şartları kolaylaştırılmış² ve isteğe bağlı sigortalılardan genel sağlık sigortası primi alınmak suretiyle, kendilerinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık yardımlarından yararlandırılmaları sağlanmıştır.

5510 sayılı Kanun’da; hizmet akdine tabi bir işveren emrinde çalışanlar 4/1-(a) bendi, bir hizmet akdine dayanmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar 4/1-(b) bendi, devlet memurları ise 4/1-(c) bendi kapsamında sigortalı olarak sayılmış ve sigortalılık nitelikleri bu üç ana grupta toplanmıştır.

5510 sayılı Kanun’un 51’inci maddesinde isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş sürelerin, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanmasında dikkate alınacağı ve söz konusu sürelerin 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edileceği öngörülmüştür.³

1/10/2008 tarihinden önce;

-   506 sayılı Kanun’un mülga 85’inci maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi,

-   1479 sayılı Kanun’un mülga 79’uncu maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi,

-   2926 sayılı Kanun’un mülga 60’ıncı maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi,

-   5434 sayılı Kanun’un mülga 12’nci ve geçici 218’inci maddelerine göre isteğe bağlı iştirakçiliği sağlananlar ile 1/10/2008 tarihinden sonra mülga 12’nci madde gereğince isteğe bağlı iştirakçiliği sağlanacakların prim ödenmiş süreleri Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi /2/2013 tarihli ve 2013/11 sayılı Genelge, Yedinci Kısım, Altıncı Bölüm kapsamında hizmet olarak değerlendirmektedir.

Kanun’un 51 inci maddesi gereğince 1/10/2008 tari- hinden itibaren ilk defa isteğe bağlı sigortalı olanlar ile 506, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara tabi isteğe bağlı sigorta primi ödeyen sigortalıların 1/10/2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir.⁴

2. İsteğe Bağlı Sigorta ve Şartları

İsteğe bağlı sigortalılığa ilişkin hükümler 5510 sayılı Kanun’un 50 ila 52’nci maddelerinde düzenlenmiştir.

2.1. Türkiye’de İkamet Etmek

Kanun’un 50’nci maddesinde isteğe bağlı sigortalı olunabilmesinin ön şartı Türkiye'de ikamet edilmesidir. Ancak, Kanun’un 5’inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki iş yerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden dolayı yurtdışından da ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar için Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır. Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından, isteğe bağlı sigortalı olmak için talepte bulunanların yurt dışına çıkmadan önce Türkiye’de ikamet ettiklerinin tespit edilmesi yeterli kabul edilerek bunlar da isteğe bağlı sigortalı olabilmektedir.

2.2. 18 Yaşını Doldurmuş Olmak

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Kuruma müracaat tarihinde 18 yaşın doldurulmuş olması gerekmektedir.18 yaşın tespiti, isteğe bağlı sigortalılık müracaat tarihinden doğum tarihinin çıkartılması suretiyle belirlenmektedir.

2.3. Zorunlu Sigortalı Olmamak veya Kanun’un 4’üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının (a) Bendi Kapsamında Ay İçinde 30 Günden Az Çalışmak

İsteğe bağlı sigortaya müracaat edenlerin, sigortalılıklarının başlayacağı tarihte Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20’nci maddesine tabi sandıklarda sigortalı olarak çalışmamaları şarttır.

Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak çalışanlardan ay içinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmaması nedeniyle ay içindeki gün sayısı 30 günden az olan sigortalılar isteğe bağlı sigortaya prim ödeyerek noksan sürelerini 30 güne tamamlama hakkına sahiptir.

2.4. Kendi Sigortalılıkları Nedeniyle Aylık Almamak

506, 1479, 2925, 2926, 5434 ve 5510 sayılı Kanunlar gereğince malullük, yaşlılık aylığı almakta olan isteğe bağlı sigortalı olamamakla birlikte, sürekli iş göremezlik geliri alanlar ile ölen sigortalıdan dolayı ölüm geliri/aylığı alanlar ile başka ülke mevzuatına göre sigortalı olmayan veya aylık bağlanmamış olanlar, diğer koşulları taşımaları halinde isteğe bağlı sigortalı olabilmektedir. 

2.5. Sosyal Güvenlik Kurumuna Başvuru

İlk defa isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin e-devlet üzerinden veya “İsteğe Bağlı Sigorta Giriş Bildirgesi” ile SGK’ya başvurması gerekir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 124’üncü maddesi gereğince adi posta veya Kuruma doğrudan yapılan başvuru ve bildirimlerde, başvuru veya bildirimin SGK gelen evrak kayıtlarına intikal tarihi; taahhütlü, iadeli taahhütlü, acele posta servisi, PTT Alo Post veya PTT Kargo ile yapılan başvuru ve bildirimlerde ise başvuru veya bildirimin postaya veya kargoya verildiği tarih başvuru veya bildirim tarihi olarak kabul edilmektedir.

3. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlangıcı

İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalı giriş bildirgesinin veya tekrar isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin talep dilekçesinin SGK kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlatılmaktadır. Söz konusu belgelerin adi posta ile gönderilmesi veya SGK’ya doğrudan verilmesi halinde isteğe bağlı sigortalılık, bildirge veya dilekçenin SGK kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden, taahhütlü, iadeli taahhütlü, acele posta servisi, PTT Alo Post veya PTT Kargo ile gönderilmesi halinde ise postaya veya kargoya verildiği tarihi takip eden günden itibaren başlatılmaktadır.

4. İsteğe Bağlı Sigorta Primlerinin Hesabı ve Ödenmesi

İsteğe bağlı sigorta primi, Kanun’un 82’nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından yazılı olarak beyan edilen prime esas aylık kazancın %32’sidir. Bunun %20’si malullük yaşlılık ve ölüm sigortası, %12’si genel sağlık sigortası primidir. Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalı olanlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmadığından bunların prim oranı %20’dir.

4.1. Prime Esas Kazanç Beyanı

Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi olan isteğe bağlı sigortalılar 1/10/2008 tarihinden itibaren ödeyecekleri primler, yazılı beyanda bulunmak suretiyle kendilerince belirlenmektedir. Sigortalıların beyanda bulunmamaları halinde ödeyecekleri prim tutarı prime esas günlük kazancın alt sınırının otuz katı olarak belirlenir.

Sigortalıların ödeyecekleri primleri artırmaya ya da azaltmaya ilişkin beyanları, beyanın yapıldığı tarihteki aydan başlanılarak dikkate alınır ve yapılmış olan beyan değiştirilmediği sürece sonraki aylar için de yapılmış sayılır.

Beyanda bulunmayan, beyanının geçerliliği ortadan kalkan veya beyanları Kanun’un 82’nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katının altında olan sigortalıların aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katı olarak dikkate alınır.

4.2. Prim Tutarı

1/1/2025 ila 31/12/2025 tarihleri arasında sigorta primine esas günlük kazanç alt sınırı 866,85 TL, üst sınırı ise 6.501,38 TL’dir.

İsteğe bağlı sigortalılar belirtilen bu tutarlar arasında kazanç beyanı yapmak suretiyle ödeyecekleri prim tutarını belirlemektedir.  Bu bağlamda, 2025 yılı için %32 prim oranı üzerinden isteğe bağlı sigortalıların ödeyeceği aylık prim tutarının alt sınırı 8.321,76 TL, üst sınır ise 62.413,25 TL’dir.

SSİY’nin 94’üncü maddesi gereğince isteğe bağlı sigorta priminin takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde kendileri veya hak sahipleri tarafından gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte ödenmeyen süreler, hizmet olarak değerlendirilmemektedir. Diğer bir deyişle ilgili ayın priminin 12 ay içinde ödenmemesi halinde o aya ilişkin prim ödeme hakkı düşmekte ve istense dahi bu primin ödenmesi mümkün olmamaktadır.

5. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Sona Ermesi

5510 sayılı Kanun’un 51’inci maddesine göre isteğe bağlı sigortalılık; isteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden; aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden; ölen sigortalının ölüm tarihinden itibaren sona ermektedir. İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve söz konusu süreler, bu maddenin üçüncü fıkrası hükmü saklı olmak üzere 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.

6. İsteğe Bağlı Sigortalı Kadınların Emeklilik Şartları

5510 sayılı Kanun’da emeklilik şartları sigortalılık statüleri ve kadın erkek ayrımı dikkate alınarak belirlenmiş olmakla birlikte, isteğe bağlı sigortalılara ilişkin özel bir emeklilik koşulu bulunmamaktadır.

5510 sayılı Kanun’a göre isteğe bağlı sigortaya ödenen sürelerin Kanun’un 4/1-(b) bendi kapsamında sigortalılık statüsü olarak kabul edildiği dikkate alındığında, bu statünün kadın sigortalılar için aradığı emeklilik şartları sigortalılık başlangıç tarihi;

-   08/09/1999 (dahil) öncesinde olanlar için 20 tam yıl prim ödenmiş olması veya 15 tam yıl prim ödenmiş olması ve 01/10/1999 tarihi itibariyle 50 yaş ve/veya 15 tam yıl prim ödeme süresinin doldurulmasına kalan süreye 51 ila 56 yaşın tamamlanması, 

-   09/09/1999 ila 30/04/2008 (dahil) tarihi arasında olanlar için 58 yaşın doldurulmuş ve 25 tam yıl prim ödenmiş olması veya 60 yaşın doldurulmuş ve 15 tam yıl prim ödenmiş olması,

-   01/05/2008 tarihinden sonra olanlar için ise 58 yaşın tamamlanması ve 9000 gün prim ödenmiş olması veya 61 yaşın tamamlanması ve 5400 gün prim ödenmiş olması

şeklindedir.

Sigortalılığı 01/05/2008 tarihinden sonra başlayan kadınlar için öngörülen 58 yaş şartı tabi olunan 9000 gün prim şartının, 61 yaş şartı ise tabi olunan 5400 günün doldurulacağı tarihe göre 01/01/2036 tarihinden başlamak üzere 2 yıllık kademeli geçiş süresi öngörülmek suretiyle 65 yaşı geçmeyecek şekilde artmaktadır.

Dolayısıyla, emeklilik şartlarının tespitinde zorunlu sigortaya tabi olanlar ya da isteğe bağlı sigortaya tabi olanlar şeklinde bir ayrım bulunmamaktadır.

Ayrıca zorunlu sigorta kapsamında olmayan ev kadınları için ayrı bir sigorta kapsamı belirlemeye ihtiyaç olmadığı gibi bunların emekli olmasında aranacak şartların ayrıca belirlenmesine de gerek bulunmadığı izahtan varestedir.

7. Değerlendirme ve Sonuç

SGK’nın 2025 Mart Sigortalı İstatistik Bülteni’nde⁵ yer alan verilere göre; 54.709’u erkek, 72.060’ı kadın olmak üzere isteğe bağlı sigorta kapsamında olan toplam kişi sayısı 126.769’dur. Söz konusu veri, esasında isteğe bağlı sigortaya fazla bir katılım olmadığını göstermektedir.

“Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre 31 Aralık 2024 tarihi itibarıyla, kadın nüfus 42 milyon 811 bin 834 kişi, erkek nüfus 42 milyon 853 bin 110 kişi oldu. Diğer bir ifadeyle, toplam nüfusun %49,98'ini kadınlar, %50,02'sini ise erkekler oluşturdu…Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre 2023 yılında 15 ve daha yukarı yaştaki nüfusun istihdam oranının %48,3 olduğu görüldü. Bu oran kadınlarda %31,3, erkeklerde ise %65,7 oldu”.⁶

2025 Mart Sigortalı İstatistik Bülteni’nde zorunlu sigortalı sayısı içerisindeki kadınların oranı %34’ler seviyesindedir. Bu oran TÜİK oranlarıyla örtüşmekte olup, çalışma hayatında olmayan bir başka deyişle “ev kadını” olan nüfus kimi işçi sendikalarının yayınlarına göre 8 milyonun üzerindedir. İsteğe bağlı sigortalı kadın sayısının sadece 72 binlerde kalmış olduğu dikkate alındığında, bu sigorta koluna giriş yapacak kadınların teşvik edilmesi gerektiği aşikardır. Bu çerçevede, milyonlarca ev kadınının isteğe bağlı sigortaya girişini sağlamak üzere bunlara özel düzenleme yapılması gerekmektedir.  Öncelikle %32 olan prim oranının, sigortalı eşinin bakmakla yüküm- lüsü olduğu kadınlar için %20’ye düşürülmesi bir seçenek olarak değerlendirilmelidir.

2025 yılı için alt sınır prime esas kazanç üzerinden aylık 8.321,76 TL olan prim tutarı bu sadeye 5.201,10 TL’ye düşecek ve bakmakla yükümlü olunan kişi sıfatını taşıyan kadınlar 3.120,66 TL daha az prim ödemek suretiyle %37,5 oranında bir kazanım sağlamış olacaktır.

5510 sayılı Kanun’un 81’inci maddesi gereği isteğe bağlı sigortalılar ile muhtar sigortalılar hariç olmak üzere 4/1-(b) kapsamında düzenli prim ödeyenler için öngörülen beş puanlık prim indirimi kapsamına isteğe bağlı sigortalı olan kadınlar alınmak suretiyle bunların prim yükü %14 oranında azaltılabilir. Ağırlıklı olarak 5400 gün prim üzerinden emekli olmayı tercih edecek olan ev kadınlarının 61-65 yaş aralığında emekli olacakları dikkate alındığında, bunların isteğe bağlı sigortaya girişini teşvik edecek farklı yöntemler geliştirilmesi mümkündür. Sonuç itibariyle, ev kadınları talep etmeleri halinde sosyal güvenlik sistemine “isteğe bağlı sigortalı” olarak girebilmekte ve diğer sigortalılar da olduğu gibi belirli bir süre prim ödeme ve belirli bir yaşa ulaşma şartlarını yerine getirmeleri halinde emekli olabilmektedir. Dolayısıyla ev kadınlarının sigortalılığı ya da emeklilik şartları şeklinde ayrı bir düzenleme geliyor şeklinde haberler yerine, ev kadınlarının isteğe bağlı sigortaya girişlerini teşvik edecek seçenekler üzerinde durulması ve buna çaba harcanması daha faydalı olacaktır.

Kaynakça