Geçici İş İlişkisi Şartları ve Süreleri

Özet
Daha önce farklı zamanlarda gündeme gelip, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’den geçtiği halde Cumhurbaşkanı tarafından veto edilmiş olan (5920 sayılı Kanun’un 1’inci maddesiyle yapılan düzenleme) veya “Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” nın 11’inci maddesinde yer verilmek suretiyle Başbakanlığın 26.01.2015 tarihli ve 293 sayılı yazısıyla TBMM Başkanlığı’na gönderilen ancak kanunlaşmamış bulunan mesleki anlamda geçici iş ilişkisi 06.05.2016 tarihli ve 6715 sayılı İş Kanunu İle Türkiye İş Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 1’inci ve diğer maddeleriyle düzenlenerek, yürürlüğe girmiştir. Buna göre geçici iş ilişkisi, biri mesleki anlamda geçici iş ilişkisi, diğeri mesleki anlamda olmayan geçici iş ilişkisi olmak üzere 2 türden oluşmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Geçici iş ilişkisi, işçi, işveren, özel istihdam bürosu. 

1. Giriş
Bu makalemizde, mesleki anlamda geçici iş ilişkisi ile mesleki anlamda olmayan geçici iş ilişkisi genel hatlarıyla ele alınıp, değerlendirilecektir. 

2. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi
2.1. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi
Türkiye İş Kurumu’ndan izin almış olan ve en az 2 yıl, iş ve işçi bulma hizmeti veren özel istihdam bürolarına, aynı Kanun’un 7. maddesinde belirtilen diğer (Kurumca yapılacak inceleme sonucunda olumlu rapor düzenlenmiş olması, Geçici iş ilişkisi kurma yetkisi almak üzere Kuruma başvurulan tarihte brüt asgari ücret tutarının iki yüz katına denk gelen miktarda teminat verilmiş olması, Türkiye İş Kurumu alacağının bulunmaması, Özel istihdam bürosunun; vadesi geçmiş vergi borcunun bulunmaması, Sosyal Güvenlik Kurumuna prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması veya vergi dairesine ve Sosyal Güvenlik Kurumuna olan borcunun Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 48. maddesine göre tecil edilmiş, taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca yeniden yapılandırılmış olması ve bu tecil, taksitlendirme ve yapılandırmaların devam etmesi, Uygun bir işyerine sahip olması) şartları sağlaması kaydıyla geçici iş ilişkisi kurma yetkisi tanınmaktadır.
2.2. Mesleki Anlamda Geçici İş 
İlişkisinin Hangi Hallerde Kurulabilir
Geçici iş ilişkisi, 2.1 inci maddemizde belirtilen şartları taşıyan özel istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi sağlama sözleşmesi yapmak suretiyle işçisini geçici olarak bir işverene devretmesiyle; 
a.) 4857 sayılı Kanunun 74 üncü maddesinde belirtilen analık hali izin sürelerinde (toplam 16 haftalık -çoğul gebelikte toplam 18 haftalık doğum izni-, 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta doğum izni, bu izinlerin bitiminden itibaren istekleri halinde 60 ila 180 gün arasında -çoğul doğumda bu süreler 30’ar gün artırılır- verilen ücretsiz izin, yine isteği halinde 16 haftalık -çoğul gebelikte toplam 18 haftalık- doğum izninin bitiminden sonra kadın işçiye 6 aya kadar ücretsiz izin verilmesi), aynı Kanunun 13 üncü maddesinde belirtilen kısmi çalışma süresinde (74üncü maddede öngörülen izinlerden sonra, talebe istinaden mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar yaptırılan kısmi süreli çalışma) ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâllerde,
b.) Mevsimlik tarım işlerinde,
c.) Ev hizmetlerinde,
d.) İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde,
e.) İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde,
f.) İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde,
g.) Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâlinde, kurulabilmektedir.
2.3. Mesleki Anlamda Geçici İş 
İlişkisinin Süresi
Geçici işçi sağlama sözleşmesi; 
-    Makalemizin 2.2. başlığının a maddesinde belirtilen ücretli ve ücretsiz analık hali izinlerinin, bu izinlerin bitiminden sonra talep edilmişse devamında yapılan kısmi çalışmanın ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı sürenin devamı süresince, 
-    Makalemizin 2.2. başlığının b ve c maddelerinde belirtilen mevsimlik tarım işlerinde ve ev hizmetlerinde süre sınırı olmaksızın,
-    Makalemizin 2.2. başlığının d, e ve f maddelerinde belirtilen İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde, İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde, İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurul-masını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde en fazla 4 ay süreyle ve toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla 2 defa yenilenebilmesiyle genel toplamda en fazla 12 süreyle,
-    Makalemizin 2.2. başlığının g maddesinde belirtilen mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâlinde artış dönemi süresince, kurulabilmektedir.
Geçici işçi çalıştıran işveren, belirtilen sürelerin sonunda aynı iş için 6 ay geçmedikçe yeniden geçici işçi çalıştıramamaktadır.
2.4. Mesleki Anlamda Geçici İşçi 
Çalıştırma Koşulları
Makalemizin 2.2. başlığının f. maddesinde belirtilen; işletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde; işyerinde çalıştırılan toplam işçi sayısının en fazla 1/4'üne kadar geçici iş ilişkisi ile işçi çalıştırılabilmektedir. 
Ancak, 10 ve daha az işçi çalıştırılan işyerlerinde 5 işçiye kadar geçici iş ilişkisi kurulabilmektedir. 
İşçi sayısının tespitinde, kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, ay içindeki çalışma sürelerinin toplamının 195 saate bölünmesi suretiyle tam süreli çalışmaya dönüştürülmektedir. 
Geçici işçi sağlama sözleşmesi ile çalışan işçiler, 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde belirtilen engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu uygulanmasında özel istihdam bürosu ve geçici işçi çalıştıran işverenin işçi sayısına dâhil edilmemektedir.
Geçici işçi çalıştıran işverenin, iş sözleşmesi feshedilen işçisini fesih tarihinden itibaren 6 ay geçmeden geçici iş ilişkisi kapsamında işçi çalıştırabilmesi mümkün değildir.
2.5. Mesleki Anlamda Geçici İş 
İlişkisinin Kurulması
Mesleki anlamda geçici iş ilişkisinde işveren özel istihdam bürosudur. Özel istihdam bürosu aracılı-ğıyla mesleki anlamda geçici iş ilişkisi, geçici işçi ile iş sözleşmesi, geçici işçi çalıştıran işveren ile geçici işçi sağlama sözleşmesi yapmak suretiyle yazılı olarak kurulmaktadır.
Özel istihdam bürosu ile geçici işçi çalıştıran işve-ren arasında yapılacak geçici işçi sağlama sözleşmesinde; sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi, işin niteliği, özel istihdam bürosunun hizmet bedeli, varsa geçici işçi çalıştıran işverenin ve özel istihdam bürosunun özel yükümlülüklerinin yer alması gerekir. Sözleşmeye, geçici işçinin Türkiye İş Kurumundan veya bir başka özel istihdam bürosundan hizmet almasını ya da iş görme edimini yerine getirdikten sonra geçici işçi olarak çalıştığı işveren veya farklı bir işverenin işyerinde çalışmasını engelleyen hükümler konulması yasaktır.
Geçici işçi ile yapılacak iş sözleşmesinde, işçinin ne kadar süre içerisinde işe çağrılmaması halinde haklı nedenle iş sözleşmesinin feshedebileceğinin belirtilmesi icap eder. İşe çağrılmama süresi 3 ayı geçememektedir.
2.6. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi Kurulamayacak Haller
4857 sayılı Kanunun 29 uncu maddesi kapsamında toplu işçi çıkarılan işyerlerinde 8 ay süreyle, kamu kurum ve kuruluşlarında ve yer altında maden çıkarılan işyerlerinde özel istihdam bürosu aracılığıyla mesleki anlamda geçici iş ilişkisi kurulamamaktadır.
Geçici işçi çalıştıran işveren, grev ve lokavtın uygulanması sırasında 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun “Kanuni grev ve lokavta katılamayacak işçiler” başlıklı 65 inci maddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla geçici iş ilişkisiyle işçi çalıştıramamaktadır.
2.7. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi Kurulmasında Geçici İşçi Çalıştıran İşverenin Hak ve Yükümlülükleri
2.7.1. Geçici işçi çalıştıran işveren
a) İşin gereği ve geçici işçi sağlama sözleşmesine uygun olarak geçici işçisine talimat verme yetkisine sahip bulunmaktadır.
b) İşyerindeki açık iş pozisyonlarını geçici işçisine bildirmek ve Türkiye İş Kurumu tarafından istenecek belgeleri Özel İstihdam Büroları Yönetmeliğinin “Kuruma bilgi, belge verme ve saklama zorunluluğu” başlıklı 25 inci maddenin dördüncü fıkrasında belirtilen sürelerle saklamakla, 
c) Geçici işçinin iş kazası ve meslek hastalığı hâllerini özel istihdam bürosuna derhâl, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “İşyeri, işyerinin bildirilmesi, devri, intikali ve nakli” başlıklı 13 ve “Meslek hastalığının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması” başlıklı 14’üncü maddelerine göre ilgili mercilere bildirmekle,
c) İşyerindeki geçici işçilerin istihdam durumuna ilişkin bilgileri varsa işyeri sendika temsilcisine bildirmekle,
ç) Geçici işçileri çalıştıkları dönemlerde, işyerindeki sosyal hizmetlerden eşit muamele ilkesince yararlandırmakla,
d) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun “Çalışanların eğitimi” başlıklı 17’nci maddesinin altıncı fıkrasında öngörülen eğitimleri vermekle ve iş sağlığı ve güvenliği açısından gereken tedbirleri almakla, yükümlü bulunmaktadır. 
2.7.2.) Geçici işçinin, geçici işçiyi çalıştıran işvere-nin işyerindeki çalışma süresince temel çalışma koşulları, bu işçilerin aynı işveren tarafından aynı iş için doğrudan istihdamı hâlinde sağlanacak koşulların altında olması mümkün değildir.
2.7.3.) işletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde kurulan geçici iş ilişkisinde, geçici işçi çalıştıran işveren, işyerinde bir ayın üzerinde çalışan geçici işçilerin ücretlerinin ödenip ödenmediğini çalıştığı süre boyunca her ay kontrol etmekle yükümlü bulunmaktadır.
2.7.4.) Geçici işçi çalıştıran işveren, ödenmeyen ücretler mevcut ise bunlar ödenene kadar özel istihdam bürosunun alacağını ödemeyerek, özel istihdam bürosunun alacağından mahsup etmek kaydıyla geçici işçilerin en çok 3 aya kadar olan ücretlerini doğrudan işçilerin banka hesabına yatırmak zorunluluğu vardır.
2.7.5.) Ücreti ödenmeyen işçiler ve ödenmeyen ücret tutarlarının, geçici işçi çalıştıran işveren tarafından il müdürlüğüne veya hizmet merkezine ödeme gününden itibaren 15 gün içinde bildirilmesi gerekir.
2.8. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi Kurulmasında Geçici İşçinin Yükümlülükleri
Geçici işçi, işverenin vermekle yükümlü olduğu 6331 sayılı Kanunun “Çalışanların eğitimi” başlıklı 17’nci maddesinin altıncı fıkrasında öngörülen eğitimlere katılmak zorundadır.
Geçici işçi, işyerine ve işe ilişkin olmak kaydıyla kusuru ile neden olduğu zarardan, geçici işçi çalıştıran işverene karşı sorumluluğu vardır.
Geçici işçi, geçici işçi çalıştıran işverenden özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans veya borç alabilmesi mümkün değildir.
2.9. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi 
Kurulmasında Özel İstihdam 
Bürosunun Yükümlülükleri
Sözleşmede belirtilen sürenin dolmasına rağmen geçici iş ilişkisinin devam etmesi hâlinde, geçici işçi çalıştıran işveren ile işçi arasında sözleşmenin sona erme tarihinden itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi kurulmuş sayılmaktadır. Bu durumda, özel istihdam bürosu; işçinin geçici iş ilişkisinden kaynaklanan ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden sözleşme süresiyle sınırlı olmak üzere sorumlu bulunmaktadır.
Özel istihdam bürosu işçisine ilişkin 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunundan doğan yükümlülüklerin, 4857 sayılı Kanunun 7’nci maddesi saklı kalmak kaydıyla, özel istihdam bürosu tarafından yerine getirilmesi gerekir. Özel istihdam bürosu geçici işçilerin ücretinin ödendiğini gösteren belgeleri aylık olarak geçici işçi çalıştıran işverene ibraz etmekle yükümlü bulunmaktadır.
Geçici işçilerin, çalışmadıkları dönemlerde özel istihdam bürosundaki eğitim ve çocuk bakım hizmetlerinden yararlandırılmaları icap eder.
2.10. Mesleki Anlamda Geçici İş İlişkisi Kurma Yetkisinin İptali
Türkiye İş Kurumunca özel istihdam bürosuna verilen mesleki anlamda geçici iş ilişkisi kurma yetkisi;
a.) Özel istihdam bürosu izninin iptal edilmesi,
b.) Geçici iş ilişkisi kurulan işçi sayısının %10 unun ücretinin, ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir sebeplere dayanmaksızın ödenmemesi,
c.) Bir yıl içinde en az bir işçinin ücretinin, en az 3 defa sözleşme ile belirlenen ücretin altında öden-mesi veya süresinde ödenmemesi,
d.) Yazılı sözleşme yapma şartına uyulmaması,
e.) Geçici iş ilişkisine yönelik 4857 sayılı Kanun’un 7’nci maddesinde belirtilen sürelere uyulmaması,
f.) İş ilişkisinde, 4857 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde düzenlenen eşit davranma ilkesine aykırı davranılması,
g.) Kayıt dışı işçi çalıştırıldığının tespit edilmesi,
Durumlarında makalemizin a ve b. maddelerinde sayılan hâllerde derhâl; diğer bentlerde sayılan hâllerde ise son fiilin tespit tarihinden geriye yönelik 2 yıllık süre içinde aynı bentlere 3 kez veya ayrı bentlere 6 kez aykırı davranıldığının tespit edilmesi hâlinde iptal edilmektedir. Bu durumdaki özel istihdam bürosuna 3 yıl süre ile mesleki anlamda geçici iş ilişkisi kurma yetkisi verilmemektedir.
e.) Özel istihdam bürosu şubeleri için uygulanan yaptırımlar da mesleki anlamda geçici iş ilişkisi kurma yetkisinin iptalinde dikkate alınmaktadır.
f.) Mesleki anlamda geçici iş ilişkisi kurma yetkisinin iptali hâlinde; Kanun kapsamında yapılmış ve devam eden sözleşmelerin uygulanmasına, sözleşmede belirtilen süreler tamamlanıncaya kadar devam edilmektedir. Ancak, özel istihdam bürosunun bu dönem içerisinde geçici iş ilişkisi kurma veya geçici işçi sağlama sözleşmesini uzatma yetkisini kullanabilmesi mümkün değildir. 
g.) Herhangi bir nedenle özel istihdam bürosunun kapanması hâlinde geçici işçi çalıştıran işverene bu durumun tebliğ edilmesi ile geçici iş ilişkisi sona ermektedir. İş ilişkisinin devam etmesi durumunda, geçici işçi çalıştıran işverenle işçi arasında doğrudan iş sözleşmesi kurulmuş sayılmaktadır.
h.) Geçici işçinin iş ilişkisinden kaynaklanan alacaklar, Özel İstihdam Büroları Yönetmeliğinin “Geçici iş ilişkisi yetkisi için gerekli koşullar” başlıklı 14’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre alınan teminattan Türkiye İş Kurumunca öncelikli olarak ödeme kapsamındadır. 

3.Mesleki Anlamda Olmayan Geçici İş İlişkisi
Devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle işverenin bir işçisini, holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devretmesi hâlinde kurulan geçici iş ilişkisi, bu kapsamda kurulan geçici iş ilişkisi olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda kurulan geçici iş ilişkisi, yazılı olarak ve en fazla 6 ay süreyle kurulabilmektedir. Ve en fazla 2 (iki) defa yenilenebilmektedir. Bu şekilde en fazla toplam 18 ay süreyle kurulmuş olmaktadır. Bu şekilde kurulan geçici iş ilişkisinde, işçisini geçici olarak devreden işverenin ücret ödeme yükümlülüğü devam etmektedir. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı sürede ödenmeyen ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden, devreden işveren ile birlikte sorumlu bulunmaktadır.

4.Sonuç
Bu makalemizde mesleki anlamda geçici iş ilişkisi ile mesleki anlamda olmayan geçici iş ilişkisi kurul-ması konusu genel hatlarıyla ele alınmış ve değerlendirilmiştir. 

Kaynakça
    4857 sayılı İş Kanunu, 
    4904 sayılı Türkiye İş Kurumu ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun, 
    Özel İstihdam Büroları Yönetmeliği.