Çalışma hayatına ilişkin önemli düzenlemeler de içiren Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Söz konusu yasa ile 15510 kodlu Beş Puanlık Prim Teşviki (EYT’li emeklileri çalıştıran işverenlere verilen teşvik) Eylül 2024 döneminden itibaren yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır. Keza yapılan düzenleme ile işverenlerce ödenen kısa vadeli sigorta kolları prim oranı Eylül 2024 döneminden itibaren geçerli olmak üzere prime esas kazancın %2’sinden %2,25’ine yükseltilmiş bulunmaktadır. Her iki düzenleme de işverenlerin işçilik maliyetlerini arttıran etki yapmış bulunmaktadır.

Bu makalede Türkiye’de çalışma yaşamını ilgilendiren son kanuni düzenlemeler ile işverenlerin artan sosyal sigortalar primi maliyetleri rakamlarla analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Prim teşvikleri, devlet destekleri, EYT prim teşviki, kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, işçilik maliyeti, sosyal sigortalar prim yükü.

1. Giriş

Türkiye'de iş hayatında işverenlerin tabi olduğu yasal düzenlemeler ve kurallar sık sık değişiklik göstermektedir. İş Kanunu ve sosyal güvenlik mevzuatıyla ilgili yapılan düzenlemeler bazen müstakil yasalar şeklinde olurken zaman zaman da torba yasa şeklinde çeşitli kanunlara eklenerek yapılmaktadır.

Bunun son örneği olarak çalışma yaşamına ilişkin düzenlemeler de içeren Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Söz konusu yasa ile 15510 kodlu Beş Puanlık Prim Teşviki (EYT’li emeklileri çalıştıran işverenlere verilen teşvik) yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır. İşverenlerin işçilik maliyetlerini artıran önemli bir düzenleme olarak işverenlerce ödenen kısa vadeli sigorta kolları prim oranı da %2’den %2,25’e yükseltilmiştir. Bu makalede Türkiye’de çalışma yaşamını ilgilendiren son torba yasa ile işverenlerin artan işçilik maliyetleri rakamlar ile açıklanmıştır.

2. EYT Prim Teşvikinin Yürürlükten Kaldırılması

Çalışma hayatıyla ilgili düzenlemeler içeren Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun hükümleri 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Söz konusu yasa ile yapılan ilk düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanuna Geçici 95’inci maddesi gereğince uygulanmakta olan EYT düzenlemesi kapsamında emekli olan sigortalıların son çalıştıkları işyerinde sosyal güvenlik destek primine tabi çalışmaya devam etmeleri halinde işverenlere verilen 5 Puanlık Prim Teşvikinin kaldırılmış olmasıdır. Söz konusu hükmü getiren madde yayımını takip eden aybaşından itibaren yürürlüğe girmekte olduğu için “15510” kodlu teşvik 2024 yılı Eylül ayı dönemiyle ile birlikte ortadan kalkmış bulunmaktadır.

Bilindiği üzere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanuna 01.03.2023 tarihli ve 7438 sayılı Kanunla eklenen Geçici 95 inci madde ile 2023 yılında yapılan EYT Düzenlemesi kapsamında yaşa tabi olmadan emekli olanların aynı işyerinde sosyal güvenlik destek primine tabi çalışmaya devam etmeleri halinde işverenlere verilen beş puanlık prim indirimi uygulaması getirilmiş idi. Söz konusu düzenleme işverenlerin EYT düzenlemesi ile oluşan ilave maliyetlerini kısmen de olsa telafi etmeyi hedef tutuyordu. Keza söz konusu düzenleme aktif istihdam politikalarının bir uzantısı olarak bireylerin emekli olduktan sonra iş yaşamından çekilmemelerini aksine, çalışmaya devam etmelerini hedeflemekte idi. (Konunun analizi için bkz.: Esen, 2023a, 2023b)

Belirtilen kanun hükmü ile işverenlere verilen beş puanlık prim indirimi tümüyle ortadan kaldırılmış bulunmaktadır. İlgili düzenleme kanunun yayımını takip eden aybaşından itibaren yürürlüğe gireceğinden 2024 Eylül ayı beyannamesinden/bildirgesinden itibaren EYT den emekli olup aynı işyerinde çalışmaya devam edenler için 15510 Kanun numarası seçilerek beyanname verilemeyecektir. Düzenleme yalnızca EYT Teşviki alan 15510 teşvikinden yararlanan sigortalıları kapsamaktadır. Emekli olan 3 milyon EYT’liden çalışmaya devam yaklaşık 1,8 Milyon kişi bu düzenlemeden etkilenmektedir.

Söz konusu ile işverenlerin işçilik giderlerinde ilave bir yük oluşmuş bulunmaktadır. İşverene ilave maliyet işçinin asgari ücret ile tavan ücret arasında hangi tutardan bildirildiğine göre 1.000.13 TL ile 7.500.94 TL arasında değişecektir.

Eski ve yeni düzenlemeye göre ödenecek fark prim tutarı aşağıdaki gibidir:

• Sigorta Primine Esas Kazanç Alt Sınırından (Brüt Asgari Ücret üzerinden) çalışan bir sigortalı için son düzenleme sonrası işverene ilave maliyet:

5 Puanlık EYT teşviki uygulanmaması halinde sigortalı başına artacak aylık prim borcu tutarı: 1.000,13 TL

• Sigorta Primine Esas Kazanç Üst Sınırından (Brüt Asgari Ücretin 7,5 katı üzerinden) çalışan bir sigortalı için son düzenleme sonrası işverene ilave maliyet:

5 Puanlık EYT teşviki uygulanmaması halinde sigortalı başına artacak aylık prim borcu tutarı: 7.500,94 TL (Küsuratlar yuvarlanmıştır).

3. Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Oranının Artışı

Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun ile getirilen ve işverenleri ilgilendiren bir başka düzenleme de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 81’inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde yer alan Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Oranının %2’den %2,25 oranına yükseltilmiş olmasıdır.

Kısa Vadeli Sigorta Primi 5510 sayılı Kanunun 3’üncü maddesi çerçevesinde “İş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigorta kolları”nı kapsayan sigortalılık primini ifade etmektedir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının c) bendinde; “Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder. Bu oranı %1,5 oranına düşürmeye ya da %2,5 oranına artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.” hükmüne yer verilmiştir. 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi yer alan kısa vadeli sigorta kolları primin tamamı işverenin payı olarak ödenmektedir.

İlgili mevzuat bölümünde belirtilen Kanuni düzenleme ile kısa vadeli sigorta kolları prim oranı %2,25 olarak belirlenmiştir. Ayrıca Cumhurbaşkanına bu oranı %1,5 ‘a kadar düşürme ve %2,5 kadar yükseltme konusundaki yasal yetki devam etmektedir.

İlgili düzenleme kanunun yayımını takip eden aybaşından itibaren yürürlüğe gireceğinden yeni oran 2024 yılı Eylül ayı beyannamesi/bildirgesi ile birlikte yürürlüğe girmektedir. Başka bir ifade ile düzenleme 2024 yılı Eylül ayına ait Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi’nden geçerli olmak üzere uygulanacaktır. Söz konusu düzenleme bir işverene bağlı olarak sigortalı bildirilen tüm sigortalıları kapsamaktadır. Bu kapsamda düzenlemeden etkilenecek kişi sayısı 1 Haziran 2024 itibariyle Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’nın resmi istatistiklerine göre yaklaşık 19 milyondur.

Söz konusu ile işverenlerin işçilik giderlerinde ilave bir yük oluşmuş bulunmaktadır. İşverene ilave maliyet, sigortalının asgari ücret ile tavan ücret arasındaki hangi tutardan SGK’ya bildirildiğine göre 50,01 TL ile 375,04 TL arasında değişecektir.

Eski ve yeni orana göre ödenecek fark prim tutarı aşağıdaki gibidir:

• Sigorta Primine Esas Kazanç Alt Sınırından çalışan bir sigortalı için son düzenleme sonrası işverene ilave maliyet:

Eski orana göre ödenen prim tutarı: 20.002,5 x %2 = 400,05 TL

Yeni orana göre ödenecek prim tutarı 20.002,5x %2,25 = 450,06 TL

İlave Prim Maliyeti: 450,06 - 400,05 =50,01 TL

• Sigorta Primine Esas Kazanç Üst Sınırından çalışan bir sigortalı için son düzenleme sonrası işverene ilave maliyet:

Eski orana göre ödenen prim tutarı: 150.018,75 x %2 = 3.000,38 TL

Yeni orana göre ödenecek prim tutarı 150.018,75 x %2,25 = 3.375,42 TL

İlave Prim Maliyeti: 3.375,42 – 3.000,38= 375,04 TL (Küsuratlar yuvarlanmıştır).

4. İşverenlerin İşçilik Maliyeti Yüklenmesinin Gerekçesinin Analizi

Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun ile işverenlere getirilen ilave işçilik yüklerinin temel amacı SGK’nın bütçesine destekte bulunarak sosyal güvenlik bütçesinin açıklarının artmasının önlenmesidir.

Zira, 7524 sayılı Kanun kapsamında yaşlılık aylıklarına ilişkin düzenleme yapılmış bulunmaktadır. Söz konusu bu düzenleme ile, daha evvel Ocak 2024 itibariyle 7.500 TL’den 10.000 TL’ye yükseltilmiş olan ve 5510 sayılı Kanun’un Ek 19’uncu Maddesi gereğince uygulanan emekli maaşlarında alt sınır uygulamasının tutarı, 2024 Temmuz ayından itibaren geçerli olmak üzere, 10.000 TL’den 12.500 TL’ye yükseltilmiş bulunmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yapılan etki analizlerine göre söz konusu artışın Hazine’ye maliyetinin 2024 yılı için 33,2 milyar lira olmasının beklendiği kamuoyuna yansımıştır (AA, 2024).

 Bilindiği üzere yaşlılık aylığı almakta olan pasif sigortalıların Sosyal Güvenlik Kurumu’nca hesaplanan aylığı ile alt sınır uygulaması arasındaki tutar Hazine’ce karşılanmaktadır (5510, Ek Madde 19/II). Keza, 5510 sayılı Kanun’un 81’inci maddesi gereğince Devlet, SGK’nın ay itibarıyla tahsil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası priminin dörtte biri oranında Kuruma katkı yapmakta, ayrıca sosyal güvenlik bütçesinden meydana gelen açıklar Hazine tarafından kapatılmaktadır. İşverenin işçilik maliyetlerinin arttırılması suretiyle emekli aylıklarının alt sınırında yapılan 2.500 TL’lik artıştan dolayı Hazine tarafından karşılanacak maliyetin tutarın azaltılması hedeflenmiş bulunmaktadır (TBMM, 2024).

Öte yandan bu yaklaşım özellikle 15510 Beş Puanlık Prim Teşviki yönünden hatalıdır. Zira, emekli olan kişilerin çalışmaya devam etmelerini teşvik etmeyi hedefleyen 15510 Teşviki bir aktivasyon politikası olup özünde SGK’nın prim gelirlerini azaltan değil, daha çok emeklinin Sosyal Güvenlik Destek Primi kapsamında bildirilmesini sağlamak suretiyle prim gelirlerini arttıran bir düzenlemedir. Aktivasyon politikaları bireylerin iş ve çalışma yaşamına aktif olarak katılmasını destekleyen ve özünde kamu gelirlerini dolaylı yollarla arttıran politikalardır.

Kayıt dışı istihdam oranın %27 seviyelerinde olduğu ülkemizde SGDP’li olarak çalışan sigortalıların ödedikleri primlerin uzun vadeli sigorta kolları yönünden sigortalıya herhangi bir katkısı olmaması nedeniyle emekli olan pek çok kişinin kayıt dışı suretle çalıştırılmaya devam edildiği uygulamada sıkça görülen bir durumdur. Söz konusu 15510 teşviki EYT düzenlemesi ile birlikte 3 milyon kişinin emekli olması sonrasında SGK’nın prim gelirlerini koruma amacına matuf olarak çıkartılmıştır. Bu nedenledir ki 15510 prim teşvikinin kaldırılmasının SGK’nın prim gelirlerini arttırmak bir yana emekli çalışanlar arasında kayıt dışılığı arttırmak suretiyle prim gelirlerinde düşüşe yol açması ve aktif sigortalı sayısını olumsuz etkilemesi olasıdır. Doğru planlama ve nitelikli etki analizi yapılmaksızın yapılan teşvik düzenlemelerinin kamu gelirlerini arttırıcı değil azaltıcı etkisi olduğu literatürde yer alana bir olgudur.

5. Sonuç

Çalışma yaşamında işverenlerin muhatap oldukları yasal düzenlemeler ve kurallar sık sık değişebilmektedir. Çalışma ve istihdam ilişkilerine ilişkin gerek İş Kanunu gerekse de sosyal güvenlik kanunları yönünden yapılan düzenlemeler zaman zaman torba yasa şeklindeki çeşitli kanunlara dercedilerek yürürlüğe girmektedir.

Bu kapsamda çalışma hayatına ilişkin önemli düzenlemeler içiren Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7524 sayılı Kanun 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Söz konusu yasa ile 15510 kodlu Beş Puanlık Prim Teşviki (EYT’li emeklileri çalıştıran işverenlere verilen teşvik) yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır. Söz konusu ile işverenlerin işçilik giderlerinde ilave bir yük oluşmuş bulunmaktadır. İşverene ilave maliyet işçinin asgari ücret ile tavan ücret arasında hangi tutardan bildirildiğine göre 1.000,13 TL ile 7.500,94 TL arasında değişecektir. Düzenleme yalnızca EYT Teşviki alan 15510 teşvikinden yararlanan sigortalıları kapsamaktadır. Emekli olan 3 milyon EYT’liden çalışmaya devam yaklaşık 1,8 Milyon kişi bu düzenlemeden etkilenmektedir.

İşverenlerin işçilik maliyetlerini artıran önemli bir düzenleme olarak işverenlerce ödenen kısa vadeli sigorta kolları prim oranı %2’den %2,25’e yükseltilmiştir. Söz konusu ile işverenlerin işçilik giderlerinde ilave bir yük oluşmuş bulunmaktadır. İşverene ilave maliyet, sigortalının asgari ücret ile tavan ücret arasındaki hangi tutardan SGK’ya bildirildiğine göre 50,01 TL ile 375,04 TL arasında değişecektir. Söz konusu düzenleme bir işverene bağlı olarak sigortalı bildirilen tüm sigortalıları kapsamaktadır. Bu kapsamda düzenlemeden etkilenecek kişi sayısı 1 Haziran 2024 itibariyle yaklaşık 19 milyondur.

 Bu son iki düzenleme de makalemizde ayrıntılı anlatıldığı üzere işverenlere ilave prim yükleri getirmiş bulunmaktadır. İşverenlere getirilen ilave işçilik yüklerinin temel amacı SGK’nın bütçesine destekte bulunarak sosyal güvenlik bütçesinin açıklarının artmasının önlenmesidir.

Düzenleme ile işverenin işçilik maliyetlerinin arttırılması suretiyle emekli aylıklarının alt sınırında yapılan 2.500 TL’lik artıştan dolayı Hazine tarafından karşılanacak maliyetin tutarın azaltılması hedeflenmiştir. Öte yandan bu yaklaşım özellikle 15510 Beş Puanlık Prim Teşviki yönünden hatalıdır. 15510 prim teşvikinin kaldırılmasının SGK’nın prim gelirlerini arttırmak bir yana emekli çalışanlar arasında kayıt dışılığı arttırmak suretiyle prim gelirlerinde düşüşe yol açması ve aktif sigortalı sayısını olumsuz etkilemesi olasıdır.