Seçim Döneminde Kamu Görevinden Çekilenlerin Boşta Geçen Günleri İçin Sosyal Güvenlik Hakları

Bünyamin Esen

 e. SGK Denetmeni, Sosyal Politika Bilim Uzmanı (LSE), Siyaset Bilimi Doktora Adayı (Boğaziçi Üniversitesi)

Özet

Ülkemizde çeşitli siyasi görevlere seçimle gelmek isteyen kamu görevlilerinin ilgili seçim kanunda belirtilen usullerce adaylık süresince görevlerinden çekilmesi zaruridir. Bu kişilerin adaylığının gerçekleşmemesi veya seçilememesi halinde tekrardan usulünce kamu görevine dönme hakları bulunmaktadır. Türk Sosyal Sigortalar Hukuku çerçevesinde kamu görevlisi olarak çalışmakta iken seçim kanunlarındaki hükümler gereğince genel veya yerel seçimler için görevinden çekilenlerin boşta geçen sürelerinin hizmet borçlanması suretiyle değerlendirilerek sigortalıların hizmetlerine katılabilmesi mümkün bulunmaktadır.

Bu makalede genel seçimler ile Cumhurbaşkanlığı seçimi yönünden kamu görevlisi iken aday olmak için görevinden seçim kanunları gereğince istifa edenlerin Türk Sosyal Güvenlik Hukuku yönünden tabi oldukları hükümler ve borçlanmaya ilişkin hakları 14 Mayıs 2023 seçimleri yönünden uygulama örnekleri ile ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memuriyetten çekilme, seçim, adaylık, hizmet borçlanması, milletvekili adaylığı, 14 Mayıs Seçimleri, açıkta geçirilen süre.

1. Giriş

Ülkemizde 14 Mayıs 2023 tarihinde Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimler yapılmış olup, ülkeyi yönetecek Cumhurbaşkanı ve 28’inci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri seçilmiş bulunmaktadır. Ülkemizde Türk vatandaşlarının ilgili kanunlarında zikredilen koşulları yerine getirmek suretiyle serbest seçimlere girmek suretiyle Cumhurbaşkanı, milletvekili, belediye başkanı, belediye meclis üyesi, il encümeni azası veya muhtar olarak seçilebilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu şekilde milletvekili seçilmek ve siyasi görevlere gelmek isteyen kişilerin kamu görevlisi olarak kabul edilen ve kanunda zikredilen meslekleri yapmaları halinde ilgili seçim kanunda belirtilen usullerce adaylık süresinde görevlerinden çekilmesi zaruridir. Devlet memurları da çekilmesi zaruri olan kesimlerden biridir. Zikredilen usullerle çekilmiş kişilerin adaylığının gerçekleşmemesi (aday adayı aşamasında kalmaları), seçime katılmaması veyahut da kişinin aday olduğu göreve seçilmemesi halinde tekrardan usulünce kamu görevine dönme hakları bulunmaktadır.

İşte bu şekilde Anayasal hakları olan seçilme hakkını kullanmak üzere görevlerinden çekilen kişilerin boşta geçen süreleri sosyal güvenlikleri yönünden eksik kalabilmektedir. Bu nedenledir ki, seçim döneminde kamu görevinden çekilen bu kişilere de Türk Sosyal Sigortalar Hukuku’nda özel olarak borçlanma hakkı sağlanmıştır. Buna göre kamu görevlisi olarak çalışmakta iken seçim kanunlarındaki hükümler gereğince genel veya yerel seçimler için görevinden çekilenlerin boşta geçen sürelerinin hizmet borçlanması suretiyle değerlendirilerek sigortalıların hizmetlerine katılabilmesi mümkün bulunmaktadır.

Bu makalede genel seçimler ile Cumhurbaşkanlığı seçimi yönünden kamu görevlisi iken aday olmak için görevinden seçim kanunları gereğince istifa edenlerin Türk Sosyal Güvenlik Hukuku yönünden tabi oldukları hükümler ve borçlanmaya ilişkin hakları ele alınmıştır.

2. Seçimde Aday Olmak İçin Görevinden Çekilmesi Gerekenler

Türk vatandaşlarının gerekli kanuni şartları yerine getirerek aday olmak suretiyle Cumhurbaşkanı, milletvekili, belediye başkanı, belediye meclis üyesi, il encümeni azası veya muhtar olarak seçilebilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu çerçevede Türk vatandaşlarının seçimle gelinen bu siyasi görevlere adaylıkları ve seçilmelerine ilişkin hükümler çeşitli seçim kanunlarında düzenlenmiştir.

Genel seçimler açısından değerlendirilecek olursa adaylık için görevden çekilmesi gerekenlere ilişkin hükümler 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre belirli kamu görevlerini yerine getirenler aday olabilmek için görevlerinden ayrılmak zorundadır. Genel seçimlerde milletvekili adayı olabilmek için görevinden ayrılması zorunlu olan kişiler şunlardır:

• Hakimler ve savcılar,
• Yüksek yargı organları mensupları,
• Yüksek öğretim kurumlarındaki öğretim elemanları,
• Yükseköğretim Kurulu üyeleri,
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri,
• Kamu kurumu ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri (657 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin (A) fıkrası kapsamındakiler),
• Yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri,
• Aday olmak isteyen belediye başkanları
• Subaylar ile astsubaylar,
• Aday olmak isteyen siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri,
• Belediye meclisi üyeleri,
• İl genel meclisi üyeleri,
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar, kamu bankaları ile üst birliklerin ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar.

Yukarıda sayılan kişiler genel ve ara seçimlerin başlangıcından bir ay önce, seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise yenileme kararının ilanından başlayarak yedi gün içinde görevlerinden ayrılma isteğinde bulunmadıkça adaylıklarını koyamazlar ve siyasi partilerce aday gösterilemezler (2839, md. 18).

Bir aylık sürenin (yenileme halinde yedi günlük sürenin) en geç süre olduğunun altını çizmek gerekir. 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılan genel seçimler açısından değerlendirilecek olursa Milletvekili adaylığı için görevinden ayrılması gerekenler için son tarih 16 Mart 2023 Perşembe olarak uygulanmış olup, bu tarihten önce istifa edilmesi mümkün olabilmiştir. Ancak en geç 16 Mart 2023 tarihi 17:00’da istifa dilekçesini vermemiş olanların seçime katılabilmesi Yüksek Seçim Kurulu’nca uygun görülmemiştir (YSK, 2023a).[1]

Yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar ile Subay ve Astsubaylar hariç olmak üzere; milletvekili ve mahalli idareler genel ve ara seçimlerinde aday ve aday adayı olan Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, adaylığı veya seçimi kaybetmeleri halinde, Yüksek Seçim Kurulunca seçim sonuçlarının ilanını takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilme hakkına sahip bulunmaktadır (298 s. K., Ek md. 7). Bu kişiler için sigortalılık hizmetlerine ilişkin süreler yeniden hizmete alındıkları tarihten itibaren başlatılmaktadır (SGK, 2013: 207).

3. Seçimlerle İlgili Olarak Borçlandırılabilecek Süreler

Ülkemiz sosyal sigortalar sisteminde normal koşullarda kişilerin sigortalı olmaksızın boşta geçirdikleri süreleri geriye dönük olarak borçlanarak hizmet kazanabilmeleri mümkün değildir. Ancak bunun istisnaları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41’inci maddesi ile 3201 sayılı Kanun’da tanımlanan hizmet borçlanması süreleridir. Kanunda sayma usulü ile sınırlı olarak belirlenen süreler geriye dönük primi ödenerek hizmet kazanılabilmektedir.

Bu çerçevede borçlanma hakkı verilen sürelerden biri de seçim kanunları gereğince kamu görevinden çekilenlerin boşta geçirdikleri sürelerdir. Bu süreler sosyal sigortalar hizmet borçlanmasına konu edilerek kişilerin emeklilikleri yönünden değerlendirilebilmektedir. 5510 sayılı Kanun’un 41’inci maddesinde çeşitli seçim kanunları gereğince milletvekili ve mahalli idareler genel ve ara seçimlerde aday olabilmek için görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreler, sigortalıların borçlanabileceği süreler arasında sayılmıştır (5510, md. 41/1-(ı)).

Şunu özel olarak belirtmek gerekir ki 298 sayılı Kanuna göre seçim dolayısıyla çekilen kamu görevlilerinin eski görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göreve dönebilme hakkından yararlanabilmek için Yüksek Seçim Kurulunca kesin seçim sonuçlarının ilanını takip eden bir aylık başvuru süresi bulunmaktadır.[2] Bu şekilde başvurusunu yasal sürenin son günü yapan kişilerin borçlanma hakkı 5510 sayılı Kanun’un 41/1-(ı) hükmü gereğince göreve başladıkları tarihe kadar değil, yalnızca “seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına” kadardır. Bu nedenle sanıldığının aksine seçim kanunları nedeniyle görevinden çekilenlerin açıkta geçirdiklerin sürelerin tamamı değil seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başından daha sonra göreve dönenler açısından bir kısmı borçlanma konusu yapılabilmektedir.

Bu kapsamda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41’inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uyarınca seçim kanunlarına göre görevlerinden istifa eden 4/1-(c) sigortalılık statüsüne tabi sigortalıların borçlanabilecekleri süreler istifa tarihlerine, seçime katılıp katılmadıklarına ve seçimin yapıldığı tarihe göre değişmektedir. Buna göre,

- İstifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreleri,

- Seçimin yapıldığı tarihten önce görevine başlayanların ise istifa ettikleri tarih ile göreve başladıkları tarih arasındaki süreleri,

- Seçimlerin yapılamaması veya ertelenmesi nedeniyle yeniden görevlerine dönenlerin seçime katılmak üzere görevlerinden ayrıldıkları tarih ile seçimlerin ertelenmesi nedeniyle görevlerine başladıkları tarih arasında geçen süreleri,

borçlandırılabilmektedir (SGK, 2013).

4. Adaylık Sırasında Boşta Geçen Sürelerin Borçlanılması Usulü

Bu şekilde boşta geçen sürelerini borçlanmak isteyenlerin örneği SGK’ca hazırlanmış olan hizmet borçlanması başvuru belgelerine göre Sosyal Güvenlik Kurumu(SGK)’na başvurmaları gerekmektedir (SGK, 2013). Sigortalılar söz konusu süreyi borçlanabilmek için, borçlanma talep dilekçelerine seçimler nedeniyle görevlerinden istifa ettiklerini belirtir istifa dilekçelerini ve istifalarının kabul edildiğini belirtir kurum olurunun onaylı örneği ile seçimlerin yapılacağı tarihten önce görevine başlayanların ise göreve başlamalarına ilişkin olurun onaylı bir örneğini gönderilmesi gerekmektedir (SGK, 2013).

Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden aybaşına kadar açıkta geçirdikleri sürelerinin borçlandırılması hâlinde, ilgili kamu idarelerince, onaylanmalıdır. Ancak, borçlanma için gerekli olan belgelerden elektronik ortamda SGK’ca alınanlar ayrıca sigortalılardan istenmez (SSİY, md. 66/9-(ğ)). Bu çerçevede, Hizmet Takip Programı (HİTAP) kayıtlarına seçimler nedeniyle istifa etme, seçime girmeden göreve başlama ya da seçim sonrasında göreve başlamaya ilişkin sebep kodu atılanların borçlanma işlemleri istifa veya göreve başlama oluru istenmeksizin yapılmaktadır (SGK, 2019: 66). Keza, Kanunun 4’üncümaddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlardan HİTAP ekranlarında hizmet süresi bulunmayanların kurumlarından seçim için istifa ettikleri ve tekrar göreve başladıkları tarihleri gösterir şekilde düzenlenmiş tüm hizmetlerini gösterir onaylı hizmet belgesi istenmektedir (SGK 2019: 66).

Borçlanma konusu yapılan sürelerin hangi sigortalılık statüsüne sayılacağı da özel bir önem arz etmektedir. Bu çerçevede ücretsiz izin süreleri ve seçimler nedeniyle açıkta geçen sürelerin borçlandırılması halinde bu süreler 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak değerlendirilmektedir.

Seçim kanunları gereğince istifa edenlerin hangi sürelerinin borçlanma konusu edilebileceğini daha önce zikretmiştik. Burada altı çizilmesi gereken şey “boşta geçen” sürelerin borçlanma konusu yapılabileceğidir. Seçimin yapıldığı tarihi takip eden aybaşından önce vazifesine dönenlerin yalnızca vazifeye başlangıç öncesindeki boşta geçen süreleri borçlanma konusu edilebilmektedir. Bu nedenledir ki kişinin borçlanabileceği süreler seçime girip girmediğine ve seçimin tarihinde yapılıp yapılmadığına göre değişir. Öte yandan borçlanma kişi 4/1-(c) sigortalılık statüsünde çalışmaya devam ederken yapılabileceği gibi buna esas görevden ayrıldıktan sonra da yapılabilecektir.

Konuyu üç örnekle açıklayalım:

Örnek 1: İlk defa 01 Ocak 2015 tarihinde Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında göreve başlayan ve 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılan genel seçimlere katılmak üzere seçim kanunları uyarınca 11.03.2023 tarihinde görevinden istifaen ayrılan ancak, seçilemeyerek 18 Haziran 2023 tarihinde görevine dönen sigortalı, 20 Haziran 2023 tarihli dilekçesiyle seçimlere katılmak üzere açıkta geçen sürelerini borçlanmak istemektedir. Sigortalının seçimlere katılmak üzere görevinden ayrıldığı 11 Mart 2023 tarihi ile seçimlerin yapıldığı 14 Mayıs 2023 tarihini takip eden aybaşına kadar olan, 11.03.2023-14.05.2023 tarihleri arasındaki 2 ay 3 günlük süre Kanunun 41 inci maddesine göre borçlandırılabilecektir.[3]

Örnek 2: 657 sayılı Kanuna tabi olarak görev yapmakta iken, 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılan genel seçimlere katılmak üzere 31 Mart 2023 tarihinde görevinden istifaen ayrılan, ancak seçilemeyerek 20 Mayıs 2023 tarihinde tekrar görevine başlayan ve görevinden 31 Mayıs 2023 tarihinde ayrılarak 1 Haziran 2023 tarihinde Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya başlayan sigortalı, 01.11.2023 tarihli dilekçesiyle seçimler nedeniyle açıkta geçen söz konusu sürelerini borçlanmak istemektedir. Sigortalının seçimlere katılmak üzere istifa ettiği 31.03.2023 tarihini takip eden aybaşı ile seçimlerin yapıldığı 14 Mayıs 2023 tarihini takip eden aybaşına (15.05.2023’e) kadar olan, 15 Nisan 2023 ile 14 Mayıs 2023 arasındaki iki aylık süre Kanun’un 41’inci maddesine göre borçlandırılacak ve hesaplanan tutar 5434 sayılı Kanun gereğince emsali için hesaplanacak miktarın altında olmayacaktır (SGK 2013).

Örnek 3: 5510 sayılı 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında görev yapmakta iken 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılan genel seçimlere katılmak üzere seçim kanunları uyarınca 01.01.2023 tarihinde görevinden istifaen ayrılan ancak aday adayı olmasına karşın partisince aday yapılmayan sigortalı 01.05.2023 tarihinde görevine dönmüştür. Bu sigortalı seçimlere katılmak üzere görevinden ayrıldığı 1 Ocak 2023 tarihi ile görevine döndüğü 01.05.2023 tarihleri arasındaki 4 aylık süreyi 5510 sayılı Kanunun 41’inci maddesine göre borçlanabilecektir.

5. Sonuç

Ülkemizde milletvekili seçilmek ve çeşitli siyasi görevlere seçimle gelmek isteyen kişilerin kanunda zikredilen kamu görevlisi olarak kabul edilen meslekleri yapmaları halinde ilgili seçim kanunda belirtilen usullerce adaylık süresinde görevlerinden çekilmesi zaruridir. Zikredilen usullerle çekilmiş kişilerin adaylığının gerçekleşmemesi (aday adayı aşamasında kalmaları) veyahut da kişinin aday olduğu göreve seçilmemesi halinde tekrardan usulünce kamu görevine dönme hakları bulunmaktadır.

İşte bu şekilde Anayasal hakları olan seçilme hakkını kullanmak üzere görevlerinden çekilen kişilerin boşta geçen süreleri sosyal güvenlikleri yönünden hizmet borçlanmasına konu edilebilmektedir. Buna göre kamu görevlisi olarak çalışmakta iken seçim kanunlarındaki hükümler gereğince genel veya yerel seçimler için görevinden çekilenlerin boşta geçen sürelerinin hizmet borçlanması suretiyle değerlendirilerek sigortalıların hizmetlerine katılabilmesi mümkün bulunmaktadır. Borçlanmaya konu edilebilecek süreler “boşta geçen” sürelerdir. Seçimin yapıldığı tarihi takip eden aybaşından önce vazifesine dönenlerin yalnızca vazifeye başlangıç öncesindeki boşta geçen süreleri borçlanma konusu edilebilmektedir. Kişinin borçlanabileceği süreler seçime girip girmediğine, seçimin tarihinde yapılıp yapılmadığına ve göreve dönüş tarihine göre değişir. 14 Mayıs 2023 seçimlerini takip eden ilk ay başı 15 Mayıs 2023 olduğu için bu seçimlerde borçlanılabilecek süre en fazla 14 Mayıs 2023 tarihine kadar olarak uygulanacaktır.

Seçim dolayısıyla açıktan geçirilen sürelere ilişkin borçlanma kişi 4/1-(c) sigortalılık statüsünde çalışmaya devam ederken yapılabileceği gibi buna esas görevden ayrıldıktan sonra da yapılabilmektedir. Bu şekilde borçlandırılan süreler 5510 sayılı Kanun’un 4/1-(c) sigortalılık statüsüne sayılmaktadır.

Bu makalede genel seçimler ile Cumhurbaşkanlığı seçimi yönünden kamu görevlisi iken aday olmak için görevinden seçim kanunları gereğince istifa edenlerin Türk Sosyal Güvenlik Hukuku yönünden tabi oldukları hükümler ve borçlanmaya ilişkin hakları 14 Mayıs 2023 seçimleri yönünden uygulama ayrıntıları ile ele alınmıştır.

Kaynakça

Cumhurbaşkanlığı (2013) Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Seçimi ve Cumhurbaşkanlığı Seçiminin Yenilenmesi Hakkında Karar (Karar: 2023/121), 10.03.2023 tarihli ve 32128 Birinci Mükerrer sayılı Resmî Gazete, Ankara.

SGK (2010a) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

SGK (2010b) (mülga) Hizmet Borçlanma İşlemlerinin Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ, 01.07.2010 tarih ve 27628 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

SGK (2013) “Sigortalılık İşlemleri” konulu 2013/11 sayılı Genelge, Sosyal Güvenlik Kurumu Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.

SGK (2019) 24.04.2019 tarih ve 2019/9 sayılı Genelge, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, Ankara.

T.C. Yasalar (1961) Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında 298 sayılı Kanun, 02.05.1961 tarih ve 10796 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

T.C. Yasalar (1965) 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 23.07.1965 tarih ve 12056 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

T.C. Yasalar (1983) 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, 13.06.1983 tarih ve 18076 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

T.C. Yasalar (1995) Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile Siyasi Partiler Kanunu ve Milletvekili Seçimi Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 4125 sayılı Kanun, 28.10.1995 tarih ve 22447 Mükerrer sayılı Resmî Gazete, Ankara.

T.C. Yasalar (2003) Eleman Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında 4924 sayılı Kanun, 24.07.2003 tarih ve 25178 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

T.C. Yasalar (2006) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmî Gazete, Ankara.

Yüksek Seçim Kurulu (2023a) 10.03.2023 tarih ve 2023/91 sayılı Karar, 10.03.2023 tarih ve 32128 İkinci Mükerrer sayılı Resmî Gazete, Ankara.

Yüksek Seçim Kurulu (2023b) 19.05.2023 tarih ve 2023/1091 sayılı Karar, 19.05.2023 tarih ve 32195 Mükerrer sayılı Resmî Gazete, Ankara.