VUK Kapsamında Stokların Düzeltilmesi
26 Şubat 2024Enflasyon düzeltmesine tabi olan bilanço esasına göre defter tutan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, 01.01.2004 tarihinden itibaren vergi kanunlarına göre düzenlenmesi gereken bilançolarını, 5024 Sayılı Kanun’la değişen 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) mükerrer 298. maddesi doğrultusunda enflasyon düzeltmesi koşullarının oluştuğu dönemlerde düzeltmeye tabi tutacaklardır. 31.12.2003 tarihli bilançolar ve 2004 yılı geçici vergi dönemleri dahil 31.12.2004 yılı bilançolarından sonra, ilk olarak 31.12.2023 tarihli bilançolar ile enflasyon düzeltmesi uygulaması tekrar gündeme gelmiştir.
31.12.2023 tarihli bilançolarda yer alan parasal olmayan kalemler, Yİ-ÜFE verileri ile hesaplanan düzeltme katsayıları ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak ve 2023 yılı sonundaki düzeltilmiş bilanço ile 01.01.2024 tarihli açılış kayıtları yapılacaktır.
Başlıca parasal olmayan kalemlerden biri de, özellikle ticaret ve üretim işletmelerindeki stoklardır. 555 Sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği 17. maddesine göre, stokların düzeltmesinde ilk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dahil edilen unsurlar, defterlere kayıt tarihinden itibaren düzeltilecektir. 17. maddedeki düzenleme, stokların gerçek yöntem ile düzeltilmesini içermektedir. Ancak, işletmeler, çeşit ve miktar itibarıyla önemli tutarlara ulaşan stoklarına ilişkin olarak, düzeltme işleminde gerçek yöntemi uygulayabilecekleri gibi, toplulaştırılmış yöntemlerden herhangi birini de tercih edebileceklerdir (555 Sıra No.lu Tebliğ’in 18. maddesi). Her bir stok çeşidi için ayrı bir toplulaştırılmış yöntem uygulanabilir. Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan stokların maliyet bedeline dahil edilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi isteğe bağlıdır.
Mükellefler 31.12.2023 tarihli bilançolarındaki stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere (stokların deftere kayıt tarihi) bağlı kalmaksızın,
- Dönem ortalama düzeltme katsayısı (basit ortalama yöntemi) veya,
- Stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile
düzeltme işlemini gerçekleştirebileceklerdir.
Enflasyon düzeltme şartlarının devamına bağlı olarak, 2024 yılı ve izleyen hesap dönemlerinde yapılacak stokların düzeltme işlemlerinde, stok devir hızı yöntemi yerine, hareketli ağırlıklı ortalama yöntemi kullanılacaktır. Ancak, 2024 yılında toplulaştırılmış yöntemlerden birini seçen mükellefler, seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil olmak üzere üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemezler.
İşletmelerin, stoklarını hangi yöntem ile düzelteceğine karar verirken, stokların çeşitliliğini, niteliğini, üretim süreçlerinin sürelerini, maliyet hesaplama yöntemlerini (safha, sipariş maliyeti) dikkate alması yararlı olacaktır.
31.12.2023 tarihli bilançoda yer alan stokların enflasyon düzeltmesinde basit ortalama yöntemini tercih eden mükellefler, dönem ortalama düzeltme katsayısını kullanacaklardır.
Örnek: Karadeniz Ticaret İşletmesi’nin 31.12.2023 tarihli bilançosundaki Ticari Mallar stokunun maliyeti 8.340.000,00 TL’dir.
Çözüm:
Eylül 2023 Endeksi: 2.749,98
Aralık 2023 Endeksi: 2.915,02
Aralık 2023 Yİ-ÜFE
Dönem Ort. Düz. Katsayısı = ---------------------------------------------------------------------
(Aralık 2023 Yİ-ÜFE + Eylül 2023 Yİ-ÜFE) / 2
2.915,02
Dönem Ort. Düz. Katsayısı = ---------------------------------------------------------------- = 1,02913
( 2.915,02 + 2.749,98 ) / 2
Ticari Malların Düzeltilmiş Değeri = Ticari Mallar Stoku Maliyeti x Düzeltme Katsayısı
= 8.340.000,00 TL x 1,02913
= 8.582.944,20 TL
Ticari Mallar Hesabına Eklenecek Tutar = Ticari Malların Düzeltilmiş Değeri – Ticari Mallar Stoku Maliyeti
= 8.582.944,20 TL – 8.340.000,00 TL
= 242.944,20 TL
________________________ 31.12.2023______________________
153 TİCARİ MALLAR HESABI 242.944,20
153.01 Ticari Mallar Enf. Farkı Hesabı
698 ENFLASYON DÜZELTME HES. 242.944,20
_____________________________/________________________
Stok devir hızı yöntemini uygulamayı tercih eden mükellefler; öncelikle stok devir hızını, sonrasında ortalama stokta kalma süresini hesaplayacaklar ve sonucunda da 31.12.2023 tarihli bilançoda yer alan stokların hangi aydan kaldığını bulacaklardır. Stokların hangi aydan kaldığı bulunduktan sonra, düzeltmeye esas tarih itibarıyla düzeltme katsayısı hesaplanır.
Örnek 1: Ege Ticaret İşletmesi, stoklarını stok devir hızı yöntemi ile enflasyon düzeltmesine tabi tutmaktadır. Stoklara ve satılan ticari mallar maliyetine ilişkin bilgiler aşağıdadır:
31.12.2022 Tarihindeki Ticari Mallar Maliyeti 1.935.000,00 TL
31.12.2023 Tarihindeki Ticari Mallar Maliyeti 2.347.000,00 TL
01.01.2023-31.12.2023 Dönemi
Satılan Ticari Mallar Maliyeti 9.250.200,00 TL
Çözüm:
Dönemin Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Stok Devir Hızı = -----------------------------------------------------------------------------------------------
(Dönem Başı Ticari Mallar Stoku + Dönem Sonu Ticari Mallar Stoku) / 2
9.250.200,00 TL 9.250.200,00 TL
Stok Devir Hızı = ------------------------------------------------------ = --------------------------- = 4,32
(1.935.000,00 TL + 2.347.000,00 TL) / 2 2.141.000,00 TL
Dönem Gün Sayısı 365 gün
Ortalama Stokta Kalma Süresi = ----------------------------------- = ---------------------- = 84,49 gün
Stok Devir Hızı 4,32
31.12.2023 tarihi itibarıyla 84,49 gün önce aktife girmiş olan ticari mallar stokta bulunmaktadır. Dolayısıyla stoklar, 2023 yılı Ekim ayında satın alınan ticari mallardan oluşmaktadır.
Düzeltme Katsayısı = Aralık 2023 Endeksi / Ekim 2023 Endeksi
= 2.915,02 / 2.749,98 = 1,06001
Ticari Malların Düzeltilmiş Değeri = Ticari Mallar Stoku Maliyeti x Düzeltme Katsayısı
= 2.347.000,00 TL x 1,06001 = 2.487.843,47 TL
Ticari Mallar Hesabına Eklenecek Tutar = Ticari Malların Düzeltilmiş Değeri – Ticari Mallar Stoku Maliyeti
= 2.487.843,47 TL – 2.347.000,00 TL = 140.843,47 TL
________________________ 31.12.2023______________________
153 TİCARİ MALLAR HESABI 140.843,47
153.01 Ticari Mallar Enf. Farkı Hesabı
698 ENFLASYON DÜZELTME HES. 140.843,47
_____________________________/__________________________
Ticaret işletmelerinde stok devir hızının hesaplanması, üretim işletmelerine nazaran daha basittir. Ticari mal stokları, satıldığı tarihe kadar (153 Ticari Mallar hesabından 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabına aktarılana kadar) stokta kalmaktadır. Ancak, üretim işletmelerinde bilindiği üzere stoklar; ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamul stoklarından oluşmaktadır. Stokların her bir çeşidinin stok devir hızlarının hesaplaması da farklı olacaktır. İlk madde ve malzeme, üretimde kullanıldığı tarihe kadar (150 İlk Madde ve Malzeme hesabından 710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri hesabına aktarılana kadar ) stokta kalırken, yarı mamuller üretimi tamamlandığı tarihe kadar (151 Yarı Mamuller hesabından 152 Mamuller hesabına aktarılana kadar), mamuller ise (152 Mamuller hesabından 620 Satılan Mamuller Maliyeti hesabına aktarılana kadar) satıldığı tarihe kadar stokta kalmaktadır. Üretim işletmelerinde stok devir hızı yönteminin uygulanması ile stokların enflasyon düzeltmesi aşağıdaki örnekte yer almaktadır:
Örnek 2: Edirne Üretim İşletmesi’nin 31.12.2023 tarihli bilançosunda yer alan stokları aşağıdadır, işletme stokların enflasyon düzeltmesinde stok devir hızı yöntemini kullanmayı tercih etmiştir.
İlk Madde ve Malzeme Stoku 1.500.000,00 TL
Yarı Mamul Stoku 1.000.000,00 TL
Mamul Stoku 4.000.000,00 TL
İlk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamul stokları içerisinde aktifleştirilmiş finansman maliyeti bulunmamaktadır. Stoklara ilişkin 31.12.2022 tarihli bilanço bilgileri aşağıdadır:
İlk Madde ve Malzeme Stoku 1.000.000,00 TL
Yarı Mamul Stoku 500.000,00 TL
Mamul Stoku 3.000.000,00 TL
01.01.2023-31.12.2023 dönemi satışların maliyeti tablosundan alınan bilgiler aşağıdadır:
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 3.500.000,00 TL
Üretilen Mamul Maliyeti 14.500.000,00 TL
Satılan Mamul Maliyeti 15.000.000,00 TL
Çözüm:
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
İ.M.M. Stok Devir Hızı = ------------------------------------------------------------------------------------------------
(D.B. İlk Madde ve Malzeme Stoku + D.S. İlk Madde ve Malzeme Stoku) / 2
3.500.000,00 TL 3.500.000,00 TL
İ.M.M. Stok Devir Hızı = ---------------------------------------------------- = --------------------------- = 2,80
( 1.000.000,00 TL + 1.500.000,00 TL) / 2 1.250.000,00 TL
Üretilen Mamul Maliyeti
Yarı Mamul Stok Devir Hızı = ----------------------------------------------------------------------
(D.B. Yarı Mamul Stoku + D.S. Yarı Mamul Stoku) / 2
14.500.000,00 TL 14.500.000,00 TL
Yarı Mamul Stok Devir Hızı = ---------------------------------------------------- = --------------------------- = 19,33
( 500.000,00 TL + 1.000.000,00 TL) / 2 750.000,00 TL
Satılan Mamul Maliyeti
Mamul Stok Devir Hızı = ----------------------------------------------------------------------
(D.B. Mamul Stoku + D.S. Mamul Stoku) / 2
15.000.000,00 TL 15.000.000,00 TL
Mamul Stok Devir Hızı = ---------------------------------------------------- = --------------------------- = 4,28
( 3.000.000,00 TL + 4.000.000,00 TL) / 2 3.500.000,00 TL
Stok devir hızları hesaplandıktan sonra, ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin ortalama stokta kalma süreleri aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:
Dönem Gün Sayısı 365 gün
İ.M.M. Ortalama Stokta Kalma Süresi = ---------------------------------- = ------------------ = 130,36 gün
İ.M.M. Stok Devir Hızı 2,80
31.12.2023 tarihi itibarıyla, 130,36 gün önce satın alınmış olan ilk madde ve malzeme stokta bulunmaktadır. Dolayısıyla, 2023 yılı Ağustos ayında satın alınan ilk madde ve malzeme stokta kalmıştır. Bu nedenle, bilançodaki ilk madde ve malzeme stokları Ağustos 2023 dönemi endeksi esas alınarak hesaplanan düzeltme katsayısı ile düzeltilecektir.
Ağustos 2023 Endeksi : 2.659,60
Aralık 2023 Endeksi : 2.915,02
Düzeltme Katsayısı = Aralık 2023 Endeksi / Ağustos 2023 Endeksi = 2.915,02 / 2.659,60 = 1,09603
İlk Madde ve Malzeme Stoku Düzeltilmiş Değeri = 1.500.000,00 TL x 1,09603 = 1.644.045,00 TL
İlk Madde ve Malzeme Stoku Enflasyon Farkı = 1.644.045,00 TL – 1.500.000,00 TL = 144.045,00 TL
_______________________ 31.12.2023______________________
150 İLK MADDE VE MALZEME HESABI 144.045,00
150.01 İlk Madde ve Malzeme Enf. Fark. Hes.
698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HES. 144.045,00
_____________________________/__________________________
Dönem Gün Sayısı 365 gün
Yarı Mamuller Ortalama Stokta Kalma Süresi = ------------------------------------- = ------------------ = 18,88 gün
Yarı Mamul Stok Devir Hızı 19,33
31.12.2023 tarihi itibarıyla yarı mamuller, 18,88 gün önce stoklara alınmış varlıklardan oluşmaktadır. Bu nedenle, yarı mamul stokları Aralık 2023 dönemi endeksi esas alınarak hesaplanan düzeltme katsayısı ile düzeltilecektir.
Düzeltme Katsayısı = Aralık 2023 Endeksi / Aralık 2023 Endeksi = 2.915,02 / 2.915,02 = 1,00000
Yarı Mamul Stoku Düzeltilmiş Değeri = 1.000.000,00 TL x 1,00000 = 1.000.000,00 TL
Yarı Mamul Stoku Enflasyon Farkı = 1.000.000,00 TL – 1.00.000,00 TL = 0,00 TL
Düzeltme sonrasında yarı mamul stokları için enflasyon farkı oluşmadığından düzeltme kaydı yapılmayacaktır.
Dönem Gün Sayısı 365 gün
Mamuller Ortalama Stokta Kalma Süresi = ---------------------------------- = ------------------ = 85,28 gün
Mamul Stok Devir Hızı 4,28
31.12.2023 tarihi itibarıyla, 85,28 gün önce stoka alınmış olan mamuller stokta bulunmaktadır. Dolayısıyla, 2023 yılı Ekim ayında üretimi tamamlanan mamuller stokta kalmıştır. Bu nedenle, bilançodaki ilk madde ve malzeme stokları Ekim 2023 dönemi endeksi esas alınarak hesaplanan düzeltme katsayısı ile düzeltilecektir.
Ekim 2023 Endeksi : 2.803,29
Aralık 2023 Endeksi : 2.915,02
Düzeltme Katsayısı = Aralık 2023 Endeksi / Ekim 2023 Endeksi = 2.915,02 / 2.803,29 = 1,03985
Mamul Stoku Düzeltilmiş Değeri = 4.000.000,00 TL x 1,03985 = 4.159.400,00 TL
Mamul Stoku Enflasyon Farkı = 4.159.400,00 TL – 4.000.000,00 TL = 159.400,00 TL
_______________________ 31.12.2023______________________
152 MAMULLER HESABI 159.400,00
152.01 Mamuller Enf. Fark. Hes.
698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HES. 159.400,00
_____________________________/__________________________
Mükellefler, 2024 yılı ve izleyen dönemlerde enflasyon düzeltmesi koşullarının devam etmesi durumunda stokların enflasyon düzeltmesinde basit ortalama yöntemi (dönem ortalama düzeltme katsayısı) veya hareketli ağırlıklı ortalama yöntemlerinden biri kullanabileceklerdir.
Toplulaştırılmış yöntemlerden, stok devir hızı yöntemini seçen mükelleflerin bu yöntemi sağlıklı olarak uygulayabilmeleri için stok devir hızlarının yüksek olması ve stok devir hızlarını doğru olarak tespit etmeleri gerekmektedir. Ayrıca, düzeltme sonrasında bulunan düzeltilmiş stok maliyetinin iktisadi ve teknik icaplara uygun olmayacak şekilde orantısız çıkması durumunda, (toplulaştırılmış yöntem kullanılmak isteniyor ise) basit ortalama yönteminin tercih edilmesi uygun olacaktır.
Yazar: Prof. Dr. Gürbüz Gökçen
Kaynak: https://www.ekonomim.com/
